Pochowano żołnierzy armii carskiej w Baranowie

Na zbiorową mogiłę, w miejscu zwycięskiej dla powstańców styczniowych bitwy, natrafiono podczas budowy drogi ekspresowej S17.

Ponowny pochówek szczątków ok. 80 żołnierzy możliwy był dzięki zaangażowaniu władz samorządowych Baranowa wójta Mirosława Grzelaka oraz proboszcza miejscowej Parafii Rzymskokatolickiej pw. Świętego Jana Chrzciciela ks. kan. Andrzeja Maleszyka, który odprawił liturgię pogrzebową wspólnie z proboszczem Parafii Prawosławnej Św. Równej Apostołom Marii Magdaleny w Puławach ks. dr Jarosławem Szczurem. Pokonani żołnierze spoczęli na tym samym cmentarzu, na którym niemal 155 lat temu pochowano czternastu powstańców styczniowych z oddziałów dowodzonych przez „Kruka” którzy zginęli w trakcie bitwy lub na skutek odniesionych ran.

Bitwa pod Żyrzynem rozegrała się 8 sierpnia 1863 roku. Polskimi siłami dowodził pułkownik Michał Heydenreich „Kruk”, absolwent petersburskiej Akademii Sztabu Generalnego i działacz konspiracyjny. Po zwycięskiej bitwie pod Chruśliną koło Urzędowa, gdzie 4 sierpnia 1863 roku 1600 powstańców pokonało 1300 Rosjan, Kruk mając informacje o transporcie 200 tys. rubli z dęblińskiej twierdzy do Lublina zastawił pułapkę w okolicy Żyrzyna. Pod dowództwem Kruka walczyło ok. 2500-3000 powstańców (w tym ok. 1400 strzelców a reszta kosynierzy i jazda) a transport pieniędzy ochraniało ok. 500 Rosjan dysponujących 2 działami i kilkunastoosobowym zwiadem kozackim. Zasadzka okazała się skuteczna. Powstańcy zablokowali kolumnę od czoła, uderzyli z obu boków i odcięli odwrót. Po trzygodzinnym boju niewielka część rosyjskiego oddziału przebiła się z okrążenia w kierunku Kurowa. Zginęło od 77 do blisko 200 żołnierzy rosyjskich, ok. 150 zostało rannych i blisko drugie tyle trafiło do niewoli. Straty polskie były minimalne, od 10 do 40 zabitych i kilkudziesięciu rannych (dane o stratach jak i liczebności oddziałów obu stron różnią się w zależności od źródeł). Zdobyte ruble przeznaczono na wzmocnienie oddziałów powstańczych i tworzenie nowych. Bitwę pod Żyrzynem uznano za największe polskie zwycięstwo w okresie powstania styczniowego a Heydenreicha mianowano generałem brygady.

W związku z budowa drogi ekspresowej S17 przebadano niemal całe miejsce bitwy. Oprócz szczątków ok. 80 żołnierzy natrafiono na kilka szkieletów koni, elementy uzbrojenia żołnierzy, armatkę hukową oraz rzeczy osobiste. Wśród szkieletów ciał złożonych w zbiorowej mogile znaleziono m. in: charakterystyczny medalik Matki Boskiej Częstochowskiej.

Tekst i zdjęcie: GDDKiA O/Lublin