Fort 44 Tonie – rekonstrukcja unikatowych fortyfikacji przy Północnej Obwodnicy Krakowa

Odtworzenie historii Fortu 44 Tonie

Budowa Fortu 44 Tonie, nazwanego od pobliskiej wsi, rozpoczęła się w 1878 r. Początkowo był to obiekt drewniano-ziemny, przeznaczony do obrony północno-zachodniego odcinka Twierdzy Kraków oraz Traktu Olkuskiego, czyli dzisiejszych ulic Łokietka, Szydło i Granicznej. Szybki rozwój technologii wojskowej wymusił pierwszą modernizację w latach 1881–1883, kiedy to fort przekształcono w artyleryjski punkt obrony doliny Prądnika.

W latach 1902–1909 przeprowadzono kolejną, kluczową przebudowę, przekształcając obiekt w fort pancerny. Dzięki nowatorskim rozwiązaniom – m.in. wysuwanym wieżom pancernym i kopułom typu Senkpanzer M.02 – Fort 44 Tonie stał się jednym z najnowocześniejszych i najdroższych elementów Twierdzy Kraków. Wyposażony w działa kalibru 150 mm, nigdy jednak nie uczestniczył bezpośrednio w walkach I wojny światowej. Po jej zakończeniu korzystało z niego Wojsko Polskie, a w okresie II wojny światowej – armia niemiecka. W PRL obiekt służył jako magazyn, ulegając stopniowej degradacji.

Rekonstrukcja umocnień przy Północnej Obwodnicy Krakowa

Północna Obwodnica Krakowa przebiega około 400 m od Fortu 44 Tonie, przecinając teren dawnych umocnień towarzyszących tej fortyfikacji. Znajdowały się tam szaniec piechoty, rowy strzeleckie i ziemne umocnienia z początku XX wieku oraz z 1914 r. Stanowiły one element kilometrowej linii stanowisk piechoty biegnącej wzdłuż potoku Sudół – unikatowego przykładu fortyfikacji budowanych już w czasie I wojny światowej.

Umocnienia projektowano z myślą o rozproszonej obronie, inspirowanej doświadczeniami wojny rosyjsko-japońskiej. Znaczący wkład w ich rozwój miał pułkownik Stanisław Starzewski, ostatni dowódca inżynierii Twierdzy Kraków.

Odtwarzana Bateria B.3 miała trapezowy rzut i składała się z kamienno-ceglanych schronów przykrytych żelbetowym stropem, otoczonych wałem ziemnym o szerokości do 8 m. W 1914 r. znajdowały się tam cztery armaty M.61 kalibru 150 mm, obsługiwane przez 59 żołnierzy. W sąsiedztwie funkcjonował szaniec piechoty z niewielkimi koszarami, w których stacjonowało 57 żołnierzy.

Unikatowy projekt inżynieryjno-konserwatorski

Z uwagi na wartość historyczną zdecydowano o odtworzeniu umocnień po budowie obwodnicy. W tym celu wykonano specjalny wiadukt nad drogą S52 o długości 36 m i szerokości 81 m, zasypany warstwą ziemi sięgającą 6 m. Pozwoliło to na rekonstrukcję szańców, rowów strzeleckich oraz elementów Baterii B.3 wraz z dawnym ukształtowaniem terenu i charakterystyczną roślinnością maskującą.

Efekt prac stanowi ewenement na skalę europejską – nie istnieje na kontynencie inny projekt zakładający budowę specjalnych konstrukcji inżynieryjnych w celu wiernego odtworzenia historycznych fortyfikacji.