Wspólnota europejska i polskie drogi

Z wykorzystaniem funduszy europejskich zbudowano blisko 970 km autostrad i ponad 2930 km dróg ekspresowych. Do tego przebudowano 1300 kilometrów istniejących dróg pamiętających czasy PRL, na których koła ciężarówek wytłoczyły głębokie koleiny. Zbudowano obwodnice licznych miast i miasteczek, a realizując ciągi autostrad i dróg ekspresowych również wyprowadzono ruch tranzytowy poza miasta i miejscowości.

Siedmiokrotnie wydłużono sieć dróg szybkiego ruchu

Mało kto dziś pamięta, jak wyglądały podróże po polskich drogach na przełomie XX i XXI wieku. Ile czasu zajmował przejazd np. z Wrocławia do Warszawy czy też Rzeszowa lub dojazd z południa Polski nad Bałtyk lub Mazury. Korzystano głównie z jednojezdniowych dróg, przechodzących przez centra miast i przecinających miejscowości. Przez kolejne lata PRL-u dużą część autostrad stanowiły trasy, których budowę zapoczątkowano w czasach Rzeszy Niemieckiej, takie jak A4 w na Dolnym Śląsku czy A6 pod Szczecinem. Łączna długość odcinków dwujezdniowych wynosiła ok. 140 km, a były jeszcze jednojezdniowe odcinki. Do 1989 r. wybudowano od podstaw tylko 127 km autostrad: A4 między Katowicami i Krakowem wraz z częścią obwodnicy Krakowa, A2 pomiędzy Wrześnią i Koninem oraz A1 Tuszyn – Piotrków Trybunalski. Najdłuższą dwujezdniową trasą była DK1 łącząca Warszawę z Katowicami, zwana popularnie gierkówką.

Wchodząc do Unii Europejskiej, 1 maja 2004 r., Polska miała blisko 720 km dróg szybkiego ruchu, a wydłużenie tej sieci po przemianach polityczno-gospodarczych 1989 r. było m.in. zasługą wykorzystania funduszy przedakcesyjnych, pożyczek z Europejskiego Banku Inwestycyjnego lub Banku Światowego, inwestycji krajowych i zawartych umów koncesyjnych. W kolejnych latach Polska stała się największym placem budowy dróg w Europie, a Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad skutecznie pozyskiwała i wykorzystywała dostępne fundusze unijne na realizację inwestycji infrastrukturalnych. Obecnie kierowcy mają do dyspozycji ponad siedmiokrotnie dłuższą sieć dróg szybkiego ruchu liczącą 5117,1 km, w tym 1 849,2 km autostrad (ok. 465 km to odcinki koncesyjne) i 3267,9 km dróg ekspresowych. Bez dostępności do funduszy unijnych taki rozwój nie byłby możliwy.

Dobrze być razem

Z wykorzystaniem środków finansowych pochodzących ze wspólnoty europejskiej powstały całe ciągi dróg szybkiego ruchu i wiele obwodnic miast. W przypadku autostrad ich uzupełnieniem są odcinki koncesyjne i fragmenty zrealizowane z budżetu państwa lub pożyczek bankowych. W efekcie, dziś z Trójmiasta do granicy z Czechami, podróżując autostradą A1, możemy dotrzeć w ok. sześć godzin z przerwą na odpoczynek i tankowanie pojazdu. Niespełna godzinę więcej będziemy potrzebować na przejazd A4 od zachodniej do wschodniej granicy Polski. Z wykorzystaniem funduszy unijnych powstał cały ciąg drogi ekspresowej S3 na południe od Szczecina, który w tym roku, po oddaniu odcinka Bolków – Kamienna Góra z dwoma tunelami, umożliwi dojazd do granicy z Czechami w czasie poniżej czterech godzin. Dwie godziny więcej zajmuje przejechanie S8 z Wrocławia do Białegostoku. Przy wsparciu funduszy unijnych powstały drogowe ekspresowe połączenia Wrocławia z Poznaniem i dalej z Bydgoszczą oraz autostradą A1, Warszawy z Lublinem i Rzeszowem poprzez S17 i S19, Gdańska i Olsztyna z Płońskiem na trasie S7 do Warszawy czy też dalej na południe od obecnej do historycznej stolicy Polski.

Każda autostrada lub droga ekspresowa przejmuje ruch tranzytowy, omijając miasta lub ułatwiając przejazd przez duże aglomeracje. Widać to nie tylko w Łodzi, Katowicach, Lublinie, Wrocławiu, Olsztynie, Warszawie, Radomiu, Puławach, Częstochowie czy Bydgoszczy. To także wiele mniejszych miast położonych w sąsiedztwie tych tras. Nie zapominajmy o obwodnicach w ciągu zwykłych dróg krajowych omijających np. Kościerzynę, Nowe Miasto Lubawskie, Inowrocław, Górę Kalwarię, Bełchatów, Wieluń, Praszkę, Bolków, Nysę, Kłodzko, Kędzierzyn-Koźle, Dąbrowę Tarnowską, Sanok czy też Stalową Wolę i Nisko.

Bliskość autostrad lub dróg ekspresowych, ułatwiających dojazd, bardzo często staje się impulsem do lokowania w ich sąsiedztwie centr logistycznych lub zakładów produkcyjnych. Zagęszczająca się sieć dróg szybkiego ruchu umożliwia połączenia między regionami i sąsiednimi krajami, zapewniając tym samym wkład na rzecz integracji rynków i zacieśniania kontaktów międzyludzkich. Nasza sieć drogowa ułatwia funkcjonowanie zrównoważonego i wydajnego transportu, a także stymuluje działalność gospodarczą, rozwój i wzrost.

Bezpieczne, przyjazne środowisku i nowoczesne

Korzyści płynące z wejścia Polski do Unii Europejskiej odczuwają na co dzień nie tylko podróżujący drogami krajowymi, ale również lokalna społeczność. Wzrósł komfort podróżowania i bezpieczeństwo ruchu drogowego. W 2004 r. na drogach krajowych odnotowano blisko 11 tys. wypadków drogowych, w wyniku których zginęło 2170 osób, a rannych zostało 15 186. W statystykach za 2022 r. odnotowano 3642 wypadki, w których zginęło 650 osób, a rannych zostało 4540.

Budując nowe drogi GDDKiA wykorzystuje najnowsze dostępne technologie i wymaga od wykonawców stosowania określonych jakościowo materiałów. Laboratoria drogowe GDDKiA monitorują i egzekwują jakość prac.

Jednak nowe drogi, to nie tylko dbałość o szybki i sprawny transport oraz bezpieczeństwo użytkowników, ale także coraz większa staranność i troska o środowisko. Drogowcy chronią przyrodę, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo użytkownikom dróg i migrującym zwierzętom. Tam, gdzie nowe drogi przecinają szlaki migracyjne zwierząt, powstają dla nich przejścia. Jednak ochrona środowiska to nie tylko budowa przejść dla zwierząt. W ramach inwestycji drogowych powstają m.in. specjalne wygrodzenia, urządzenia naprowadzające, ekrany akustyczne i przeciwolśnieniowe. Powstają także zbiorniki retencyjne z separatorami i oczyszczalnie wód.

Dbałość o środowisko to także przemyślane rozwiązania z wykorzystaniem technologii odnawialnych źródeł energii. Na nowo powstających inwestycjach, przy udziale dofinansowania ze środków UE, Miejsca Obsługi Podróżnych wyposażane są w pompy ciepła, instalacje fotowoltaiczne czy oświetlenie ledowe.

GDDKiA buduje dalej

Celem kolejnych inwestycji, realizowanych obecnie, w trakcie przetargu i planowanych na kolejne lata, jest dopięcie zakładanej sieci autostrad i dróg ekspresowych. Ma ona liczyć ok. 7980 km, w tym ok. 2100 km autostrad. W tym roku oddane zostaną dwa fragmenty autostrady A2 pomiędzy Mińskiem Mazowieckim i Siedlcami, a w kolejnych latach pozostałe odcinki do terminala granicznego w Koroszczynie, co niemal zakończy budowę sieci autostrad w Polsce.

W ramach Rządowego Programu Budowy Dróg Krajowych i Programu budowy 100 obwodnic trwa realizacja obecnie 107 zadań o łącznej długości 1364,6 km. W przetargu jest 36 zadań o długości 422 km, a w przygotowaniu kolejne zadania o łącznej długości blisko 3,3 tys. km (w tym poszerzenie o dodatkowy pas funkcjonujących odcinków autostrad).

Fundusze przedakcesyjne i pierwsze po wejściu Polski do UE

Rozwój infrastruktury drogowej w kraju, z wykorzystaniem środków unijnych, rozpoczęto na ponad dekadę przed wejściem Polski do Unii Europejskiej. Skorzystaliśmy z bezzwrotnej pomocy ekonomicznej Unii Europejskiej w ramach Programu PHARE (ang. Poland and Hungary Assistance in Restructuring Economies), który powstał w 1989 roku na podstawie inicjatywy Komisji Europejskiej. Pierwsze inwestycje z tych środków rozpoczęto w 1992 roku, a ostatnie zakończono w 2006 r. GDDKiA wykorzystała ok. 315 mln euro na realizacje pond 80 projektów, przebudowując lub budując ok. 500 km dróg, w tym ponad 36 km autostrad i blisko 30 km dróg ekspresowych. W tym m.in. A4 na odcinku Nogowczyce – Kleszczów, pomiędzy węzłami Batory i Mikołowska w Katowicach oraz węzeł Wielicka na obrzeżach Krakowa.

Kolejne środki pochodziły z Funduszu Spójności (dawniej Instrument Przedakcesyjnej Polityki Strukturalnej – ISPA) w latach 2000-2006. Na realizację 15 projektów inwestycyjnych i czterech z pomocy technicznej wykorzystano ok. 1,61 mld euro. W efekcie zbudowano lub zmodernizowano blisko 790 km dróg, w tym niemal 314 km autostrad i 71 km dróg ekspresowych. Środki te pozwoliły na budowę m.in. autostrady A1 od Sośnicy do Gorzyczek na granicy z Czechami, A2 od Konina do Strykowa, A4 od Zgorzelca do Krzyżowej oraz od Kleszczowa do Sośnicy. GDDKiA wykorzystała je również do budowy północnej jezdni DK18, remontu A4 pomiędzy Krzywą i Wrocławiem, przebudowy DK2 od Siedlec do Terespola, DK4 od Krakowa do Tarnowa, a także DK50 od Sochaczewa do Mińska Mazowieckiego.

Po wejściu do Unii Europejskiej GDDKiA otrzymała dofinansowanie w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego – Transport na lata 2004-2006. Na realizację 10 projektów inwestycyjnych i jednego z pomocy technicznej Komisja Europejska przeznaczyła łącznie 339 mln euro. Na wykonanie blisko 150 km dróg, w tym budowę 7,6 km autostrad, 74,5 km dróg ekspresowych i przebudowę 25 niebezpiecznych skrzyżowań otrzymano 1,3 mld zł. Przebudowano A6 na odcinku Klucz – Kijewo, S22 Elbląg – Grzechotki, zbudowano S7 na obwodnicy Grójca oraz pomiędzy Białobrzegami i Jedlińskiem, a także I etap obwodnicy Puław.

Perspektywa finansowa 2007-2013

W porównaniu z poprzednią przyniosła kilkakrotnie większe środki unijne na realizację dróg krajowych w Polsce. Było to łącznie ok. 47 mld zł, dzięki którym powstało ponad 1570 km nowych tras.

W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013 na realizację 51 projektów przewidziano łączną kwotę alokacji 10,37 mld euro. Przełożyło się to na 46 mld 132 mln zł dofinansowania z Unii Europejskiej, które wykorzystano na realizację ponad 1500 km dróg krajowych, w tym blisko 454 km autostrad i niemal 920 km dróg ekspresowych. Oddano do użytku kierowcom m.in. długie odcinki autostrad – A1 od Torunia do Łodzi i od Pyrzowic do Gliwic, A4 od Krakowa do granicy z Ukrainą, dróg ekspresowych – S3 od Szczecina do Sulechowa, S8 od Wrocławia, z autostradową obwodnicą, do Mszczonowa, odcinki S5 w Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku, S7 pod Gdańskiem, Elblągiem, Olsztynkiem, Grójcem i Kielcami, czy też wspólny przebieg S12 i S17 w woj. lubelskim.

W ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej, otrzymano dofinansowanie z UE w wysokości ponad 851 mln zł, które trafiło na realizację 10 obwodnic w pięciu województwach. To łącznie 63,5 km dróg, w tym 14,5 km jednojezdniowych odcinków w ciągu ekspresowej S61. Z kolei w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Litwa – Polska – Rosja otrzymano 10 mln euro na budowę obwodnicy Olecka w ciągu DK65 i przebudowę fragmentów tej trasy.

Korzystając ze wsparcia programu pomocowego Unii Europejskiej TEN-T, GDDKiA uzyskała dofinansowanie w wysokości 23,1 mln euro dla 11 projektów studialnych. Dotyczyły one przygotowania dokumentacji niezbędnej do uzyskania wszelkich pozwoleń i decyzji wymaganych prawem i rozpoczęcia realizacji inwestycji drogowych.

Perspektywa finansowa 2014-2020

Nieco niższa niż poprzednio kwota dofinansowania ze środków wspólnoty europejskiej, wynosząca ponad 45 mld zł, pozwoliła oddać do ruchu blisko 2200 km dróg krajowych.

Na realizację 83 projektów drogowych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 przewidziano łączną kwotę alokacji 9,872 mld euro. W ramach refundacji poniesionych kosztów na budowę ponad 2088 km dróg krajowych, otrzymano z funduszy europejskich 43 mld 478 mln zł. Oddano do ruchu ok. 153 km autostrad i blisko 1742 km dróg ekspresowych. Ukończono realizację autostrady A1, udostępniając do ruchu odcinek pomiędzy Tuszynem i Pyrzowicami, wydłużono A2 na wschód od Warszawy (trwa jeszcze budowa między Mińskiem Mazowieckim i Siedlcami). Połączono lub wydłużono zbudowane wcześniej odcinki dróg ekspresowych, m.in. S3 na południe od Sulechowa do granicy z Czechami, drogę S5 połączyliśmy A1 pod Grudziądzem z Bydgoszczą, Poznaniem i Wrocławiem, a kolejne odcinki S7 umożliwiły szybszy dojazd z Trójmiasta do Płońska czy też z Warszawy do Miechowa. Oddano do ruchu kolejną część obwodnicy Warszawy z tunelem pod Ursynowem i mostem na Wiśle. Stolicę kraju połączył drogi S17, S12 i S19, poprzez Lublin, z Rzeszowem, a wydłużając S8 z Białymstokiem. Fundusze unijne z tej perspektywy wykorzystano do realizacji połowy drogi ekspresowej S6, która już teraz połączyła Szczecin z Kołobrzegiem, a za kilka lat umożliwi dojazd do Gdańska. Zbudowano też pierwsze odcinki drogi ekspresowej S11 na południe od Koszalina, obwodnice Szczecinka, Jarocina, Ostrowa Wielkopolskiego, Kępna i Olesna.

Fundusze unijne z tej perspektywy, uzyskane w ramach POIiŚ oraz Instrumentu „Łącząc Europę” (Connecting Europe Facility – CEF), wykorzystano do realizacji niemal całego przebiegu S61 w Polsce, czyli fragmentu międzynarodowego szlaku Via Baltica. Dofinansowanie UE z zarządzanego przez Komisję Europejską CEF wyniosło 379,6 mln euro, a w ramach refundacji otrzymano ok. 1 mld 693 mln zł.

Perspektywa finansowa 2021-2027

W ramach Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS) przewidziano do wykorzystania przez GDDKiA kwotę ok. 18,4 mld zł. Pierwsze dwie umowy, dotyczące II fazy realizacji projektu, podpisano w grudniu 2023 r. na inwestycje objęte wcześniej dofinansowaniem w ramach POIiŚ. Dotyczą budowy drogi ekspresowej S1 pomiędzy węzłami Oświęcim i Bielsko-Biała Hałcnów oraz S7 Widoma – Kraków Nowa Huta. Kolejną umowę podpisano kilka dni temu, dla A2 Mińsk Mazowiecki – Siedlce, a drogowcy przewidują jeszcze zawarcie dla trzech fragmentów dróg: S61 Łomża Zachód – Stawiski, DK44 obwodnica Oświęcimia oraz DK78 obwodnica Poręby i Zawiercia. Oprócz wymienionych projektów fazowanych fundusze trafią na budowę odcinków autostrady A2, dróg ekspresowych S3, S6, S7, S10, S11, S12, S19, S74 oraz Obwodnicy Metropolii Trójmiejskiej.

W czterech z pięciu rozstrzygniętych konkursów kontynuujących Instrument „Łącząc Europę”  (Connecting Europe Facility – CEF), określanego w skrócie CEF2, uzyskano dofinansowanie dla pięciu wniosków na łączną wartość ok. 438 mln euro. Niektóre z tych inwestycji GDDKiA będzie realizować wspólnie z Ukrainą (budowa przygranicznego odcinka S12 w Dorohusku wraz z terminalem odpraw) i ze Słowacją (S19 Dukla – Barwinek).

W grudniu 2023 roku podpisano dwie umowy na bezzwrotne wsparcie ze środków UE w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Pierwsza, dotyczy budowy 90 kilometrów nowych obwodnic. Planowana wartość całkowita projektu wynosi 2,42 mld zł, a planowane koszty kwalifikowalne to 2 mld zł. Druga, o planowanej wartości projektu 362,8 mln zł i planowanych kosztach kwalifikowalnych 294,9 mln zł, dotyczy poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego na sieci dróg krajowych zarządzanych przez GDDKiA.