Dróżniczówki

Dla kierownictwa robót, później z przeznaczeniem dla ludzi powołanych do utrzymania drogi, stawiane były budynki, które zwyczajowo, od ich użytkowników, nazywano dróżniczówką, drogomistrzówką, koszarką lub konduktorką. Nie miały one wyłącznie charakteru biurowo-urzędowego, a zwłaszcza przy mniejszych drogach stanowiły domostwo dróżnika. W wygospodarowanym miejscu – szopie, stodółce – znajdowały się podstawowe narzędzia do naprawy, utrzymania drogi, podobnie jak i niezbędne materiały, np. kruszywo, smoła.

Zawód dróżnika pozostawał w tradycjach rodzinnych, dzięki czemu dróżniczówki przechodziły z ojca na syna. Podróżni mogli w nich odpocząć, nabrać wody, napoić konie i uzyskać szeroko rozumianą pomoc. Dlatego też dróżniczówki znajdowały się w niewielkiej odległości od ważnych skrzyżowań, blisko drogi. Przy ważniejszych traktach dróżniczówki budowano reprezentacyjne, przy mniej uczęszczanych drogach – bardziej praktyczne. Czasem przy jednej trasie budynki miały jednakowy wygląd, były trwale oznakowane lub miały tablicę urzędową.

Nie oszczędzano na ich budowie. Najczęściej jako budulec wykorzystywano cegłę, co stanowiło luksus ówczesnych czasów, rzadziej samo drewno. Ich powierzchnia użytkowa liczyła od 50 do 90 m² i budowane były głównie na planie prostokąta. Zamieszkiwały je nie więcej niż dwie rodziny. W miarę rozwoju cywilizacyjnego, wprowadzono obowiązkową elektryfikację. Z upływem lat i kolejnych reform dróżniczówki straciły swoje strategiczne znaczenie, właścicieli i rzadko kiedy pamięta się o przeznaczeniu tych budynków. A zachowało się ich wiele, w różnym stanie, rozsianych przy obecnych drogach krajowych, wojewódzkich i gminnych.

Kilka nadal znajduje się w użytkowaniu GDDKiA, ale większość przy reformie drogowej w latach 70. XX wieku została przekazana pod zarządy gmin, województw, a w latach późniejszych również osobom mieszkającym w tych budynkach lub instytucjom państwowym. Przykładem może być dróżniczówka w Świdrach w gminie Grabowo (woj. podlaskie), która została przekazana Państwowemu Punktowi Unasienniania Zwierząt. Z kolei dróżniczówka w Zamościu przy ul. Róży Luksemburg (obecnie Peowiaków) w 1976 r. wraz z przyległymi terenami trafiła do Wojewódzkiej Kolumny Transportu Sanitarnego, a obecnie mieści się w niej dom pogrzebowy.

Niektórymi opiekuje się konserwator zabytków, GDDKiA, rodziny tam mieszkające i gminy. Inne popadają w ruinę lub bezpowrotnie zniknęły z naszego drogowego krajobrazu. Na ich miejscach wyrosły nowe domy, centra handlowe, stacje benzynowe. Te najbardziej charakterystyczne, z epoki Franciszka Ksawerego Christianiego – dyrektora jeneralnego dróg i mostów Królestwa Polskiego, powstałe przy budowach słynnych traków są nadal rozpoznawalne. Prezentują się okazale, ale jest też wiele innych, za którymi kryją się ciekawe dzieje.

W Skarżysku-Kamiennej (woj. świętokrzyskie) na terenie Obwodu Drogowego obok dróżniczówki jest studnia, w której ponoć znajdowało się wejście do podziemnych korytarzy. W Augustowie Klonownicy (woj. podlaskie) biesiadowali żołnierze carscy, którzy zostali otruci przez ludność miejscową z obawy przed konsekwencjami braku jadła i napitku. Niektórzy twierdzą, że wciąż tam straszą ich duchy.

Mając czas i zacięcie podróżnicze, nie tylko przemieszczamy się od celu do celu, ale pozwalamy sobie też na beztroskie przejażdżki po mniej ważnych drogach, podziwiając sielskie widoki pól, lasów i małych miejscowości. Patrząc na różną zabudowę, mniej lub bardziej zamożne tereny, czasem sięgamy do historii tych miejsc. Zapraszamy na podróż sentymentalną, śladami dróżników, drogomistrzów, służb drogowych. Pozostały po nich mundury narzędzia, ale i miejsca ich pracy i życia: dróżniczówki, koszarki drogowe, drogomistrzówki i historie, których miejscowi znają o wiele więcej.