Zbiornik retencyjny – jak działa i dlaczego nie zawsze piętrzy wodę

Rola zbiornika retencyjnego w systemie gospodarowania wodą

Zbiorniki retencyjne to hydrotechniczne obiekty budowane na rzekach w celu magazynowania nadmiaru wody, szczególnie w okresach wezbrań. Ich podstawową funkcją jest ochrona przed powodzią, choć mogą pełnić również inne role, m.in. zaopatrzeniowe, energetyczne i rekreacyjne. W warunkach normalnych poziom wody utrzymywany jest na niskim poziomie, co pozwala na przyjęcie dużej ilości wody w sytuacji zagrożenia.

Zbiornik retencyjny – nie zawsze pełen wody

Nie każdy zbiornik retencyjny stale piętrzy wodę. W zależności od konstrukcji i przeznaczenia wyróżnia się:

Zbiorniki mokre

Zawierają wodę przez cały czas. Mogą służyć nie tylko celom przeciwpowodziowym, ale również jako źródło wody pitnej, obiekt energetyczny czy miejsce rekreacji. Przykładami są Zbiornik Jeziorsko na Warcie i Zbiornik Sulejów na Pilicy. Jeśli warstwa robocza jest niewielka, klasyfikuje się je jako zbiorniki wielofunkcyjne, np. Zbiornik Włocławski.

Zbiorniki suche

Na co dzień pozostają puste i wypełniają się wodą jedynie podczas wezbrań. Pokrywa je roślinność łąkowa. Do tej kategorii należą m.in. zbiornik Racibórz Dolny i polder Buków na Odrze, które mogą przechwycić ponad 240 mln m³ wody wezbraniowej.

Instrukcja gospodarowania wodą – fundament bezpieczeństwa

Eksploatacja zbiornika odbywa się zgodnie z instrukcją gospodarowania wodą, która określa m.in. poziomy piętrzenia:

• Normalny poziom piętrzenia (NPP) – standardowy poziom w warunkach typowych,
• Maksymalny poziom piętrzenia (Max PP) – najwyższy dopuszczalny poziom wody,
• Minimalny poziom piętrzenia – poziom graniczny, poniżej którego nie należy schodzić.

Instrukcja zawiera również dane o dopuszczalnych przepływach – zarówno w czasie suszy, jak i powodzi – oraz szczegółowe wytyczne dla operatorów obiektu.

Zarządzanie zbiornikiem – balans między piętrzeniem a zrzutem

Efektywne zarządzanie zbiornikiem polega na utrzymaniu równowagi między gromadzeniem wody a jej kontrolowanym odpływem. W czasie intensywnych opadów operatorzy współpracują z Centrami Operacyjnymi Ochrony Przeciwpowodziowej Wód Polskich oraz monitorują sytuację hydrologiczną w skali regionalnej i ponadregionalnej. Działania te przebiegają zgodnie z procedurami zawartymi w instrukcji.

Czy zbiornik można opróżnić do zera?

Powszechne przekonanie, że zbiornik należy całkowicie opróżnić przed opadami, jest błędne i potencjalnie niebezpieczne. Zbiorniki mokre pełnią ważne funkcje użytkowe – zaopatrują w wodę, stanowią środowisko życia biologicznego, a ich nagłe opróżnienie mogłoby:

• doprowadzić do przerw w dostawach wody,
• zaszkodzić ekosystemowi zbiornika,
• osłabić konstrukcję hydrotechniczną,
• zaburzyć stabilność gruntu.

Zbiornik to część systemu rzecznego – jego opróżnienie „do zera” jest technicznie niewykonalne i niewskazane. Każde działanie w tym zakresie musi być zgodne z instrukcją gospodarowania wodą.

Rezerwa powodziowa – przestrzeń, która chroni

Rezerwa powodziowa to przestrzeń między normalnym a maksymalnym poziomem piętrzenia, przeznaczona do przyjęcia fali wezbraniowej. W sytuacjach zagrożenia operatorzy mogą czasowo obniżyć poziom wody, zwiększając pojemność rezerwową – nawet powyżej 100% standardowej wartości.

Jak zbiorniki „wygładzają” fale wezbraniowe?

Zbiornik nie likwiduje fali wezbraniowej, ale pozwala na jej kontrolowane „spłaszczenie”. Przez magazynowanie wody na szczycie fali, zmniejsza się jej maksymalny poziom, co pozwala uniknąć przelania się wody przez wały przeciwpowodziowe. Działanie to wydłuża czas trwania wezbrania, ale znacząco ogranicza jego siłę.

Edukacja o gospodarce wodnej – podcast „PoWody do rozmowy”

Tematyka zbiorników retencyjnych, choć skomplikowana, jest kluczowa dla bezpieczeństwa ludzi i mienia. Dlatego właśnie została poruszona w pierwszym odcinku podcastu „PoWody do rozmowy”, w którym udział wzięli:

• Mateusz Zwierzyński – kierownik Centrum Operacyjnego Ochrony Przeciwpowodziowej RZGW w Warszawie,
• Andrzej Sadowski – ekspert ds. ochrony przed powodzią i suszą z RZGW w Warszawie.