Sarah Maria Guppy

Prestiżowe, a zarazem symboliczne miejsce w historii brytyjskiego budownictwa mostowego zajmują mosty wiszące Clifton w Bristolu (1826) i Menai nad cieśniną Menai (1864). Zostały zaprojektowane i zbudowane przez Thomasa Telforda i Isambarda Kingdoma Brunela [1]. Z okolicznościami powstania tych konstrukcji, a szczególnie mostu Clifton, wiąże się historia aktywności wynalazczej i społecznej Sarah Marii Guppy (1770–1852). Zdecydowanie była osobą nietuzinkową w realiach epoki wiktoriańskiej, kiedy prawa kobiet były mocno ograniczone. Inżynieria w czasie apogeum rewolucji przemysłowej dopiero zaczynała rozwijać standardy i zasady zawodowe, a praca inżynierów nie była wysoko ceniona. Sarah Maria Beach urodziła się w Birmingham w zamożnej rodzinie zajmującej się handlem mosiądzem i cukrem. W 1795 r. wyszła za mąż za odnoszącego sukcesy kupca z Bristolu Samuela Guppy’ego, który niestrudzenie i lojalnie wspierał żonę w jej technicznych zainteresowaniach i inżynieryjnych aktywnościach, co było rzadkością w tamtym czasie.
W 1811 r. Sarah Guppy złożyła swój pierwszy patent nr 3405 „Mosty i koleje” [2]. Niestety nie zawierał żadnych rysunków lub szczegółowych informacji na temat tego, w jaki sposób most miał zostać zbudowany. Jednak z opisu w patencie dość jasno wynika, że wyobrażała sobie parę łańcuchów, można przypuszczać, że kotwicznych, na których miałyby zostać ułożone drewniane deski tworzące rodzaj pomostu. Łańcuchy byłyby przymocowane do pewnego typu drewnianej ramy chronionej palami, choć też nie ma konkretnych szczegółów, w jaki sposób zamierzała to osiągnąć. Istotą patentu były pale wbite w grząski, bagnisty grunt. Guppy wyobrażała sobie taki rodzaj przeprawy nad rzeką Avon. Kiedy więc powstał projekt mostu Clifton Thomasa Telforda, stała się jego entuzjastyczną zwolenniczką i propagatorką, rezygnując z wszelkich praw patentowych [3].
Guppy uzyskała w sumie 10 patentów związanych głównie z gospodarstwem domowym i sprzętem do ćwiczeń fizycznych. Opracowała urządzenie zapobiegające tworzeniu się skorupiaków (pąkli) na kadłubach łodzi i przedstawiła ten pomysł brytyjskiej marynarce wojennej. Zaproponowała również plan zapobiegania erozji gleby na nasypach kolejowych przez sadzenie wierzb i topoli.
Institution of Civil Engineers (ICE) w komentarzu do osiągnięć inżynieryjnych Guppy, poddając w wątpliwość jej wpływ na konstrukcję mostów Clifton i Menai, ocenił dość surowo jej zdolności techniczne, pisząc: „Jej oddanie swoim patentom i pragnienie znalezienia inżynieryjnych rozwiązań problemów wpływających na wszystko, od sfery domowej po świat handlu, pokazuje zakres woli Guppy, aby pozostawić swój ślad na świecie. Już z tego powodu jej osiągnięcia zasługują na uczczenie i upamiętnienie” [4]. Faktem jednak pozostaje to, że Guppy była pierwszą kobietą, która opatentowała typ mostu wiszącego z palowaniem wokół miejsca zakotwienia łańcuchów nośnych.
Emily Warren Roebling

Przeszło sto lat później do historii światowego budownictwa mostowego przeszła Emily Warren Roebling (1843–1903). Jej udział w budowie mostu Brooklińskiego w Nowym Jorku jest nie do przecenienia [5]. Po ponad 10 latach ciężkiej pracy przy wznoszeniu pierwszej na świecie gigantycznych rozmiarów konstrukcji mostowej osiągnęła sukces, kończąc dzieło stworzone przez teścia Johna Roeblinga i nadzorowane z odległości przez męża Washingtona Roeblinga. Niezwykle ambitna, inteligentna 30-letnia kobieta, początkowo bez technicznego przygotowania, została rzucona przez los na fale kolosalnych wyzwań inżynieryjnych. I wywiązała się z tego przypadkowego obowiązku doskonale. Co prawda została uhonorowana przez ówczesny zarząd mostu i miasta w dniu uruchomienia przeprawy przejazdem przez most w pierwszym powozie, ale doceniona za swój wkład została dopiero po 70 latach od czasu ukończenia obiektu przez Brookliński Klub Inżynierów niewielką tabliczką zawieszoną na pylonie mostu o treści: „Budowniczowie tego mostu dedykują tę tablicę pamięci Emily Warren Roebling (1843–1903), która wiarą i odwagą pomogła cierpiącemu mężowi Washingtonowi Roeblingowi, inżynierowi budownictwa (1837–1926), skończyć konstrukcję mostu na podstawie planów jego ojca Johna A. Roeblinga, inżyniera budownictwa (1806–1869), który oddał życie temu mostowi. Za każdym wielkim dziełem kryje się pełne poświęcenia oddanie kobiety” [6].
Formalnie głównym inżynierem mostu był wybrany i zatwierdzony przez zarząd mostu Washington Roebling, ale od momentu, gdy przy budowie fundamentów mostu zachorował na chorobę kesonową, aż do ukończenia budowy mostu w 1883 r. nie wychodził z mieszkania. Postęp prac obserwował i nadzorował z odległości, wspomagając się żoną, która początkowo była łącznikiem między nim a wykonawcami na budowie, by z czasem stać się faktycznie kierownikiem i inżynierem budowy. Jej oddanie dla mostu, jej wiedza techniczna nabyta w tym okresie i lojalność wobec męża, szczególnie w momentach kryzysowych, sprawiły, że była podziwiana przez wielu jej współpracowników. David McCullough, amerykański historyk, autor książki The Great Bridge, napisał: „Najwyraźniej niemal wszyscy zatrudnieni bardzo ją lubili i darzyli wielkim szacunkiem, niezależnie od poglądów politycznych, zawodu, wieku czy odczuć wobec jej męża. To, że była wśród nich mile widziana, a jej opinie traktowane poważnie, było samo w sobie świadectwem, w czasach, gdy obecność kobiet na budowie była czymś zupełnie niespotykanym” [7].
Rensselaer Polytechnic Institute (RPI) w maju 2024 r. z okazji 200-lecia uczelni przyznał Emily Warren Roebling pośmiertnie tytuł doktora honoris causa w dziedzinie inżynierii w uznaniu jej zasług w budowie mostu Brooklińskiego. W czasie uroczystości naukowcy RPI, wykorzystując narzędzia sztucznej inteligencji – ChatGPT-4, wykreowali wykład inauguracyjny Emily Warren Roebling, który odczytała aktorka Liz Wisan [8].
Kathleen Butler

Ikoną Sydney i dziedzictwem światowego budownictwa mostowego jest niewątpliwie most Sydney Harbour, zbudowany w 1932 r. Głównym inżynierem Sydney Harbour Bridge and Metropolitan Railway Construction został w 1914 r. John Bradfield (1867–1943). W wywiadzie dla prasy przyznał, że bez pomocy Kathleen Butler (1891–1972) mostu by nie zbudował. Kim zatem była Kathleen Butler, urodzona w 1891 r. w miejscowości Lithgow, która w wieku 19 lat przeniosła się do Sydney, gdzie została zatrudniona jako maszynistka w nowo utworzonym Departamencie Robót Publicznych? Jak wspominał Bradfield, od tego czasu rozpoczęła się ich ścisła współpraca. Butler początkowo pracowała jako maszynistka, by z czasem awansować do „zaufanej sekretarki”, jak zwykł określać ją Bradfield. Ufność głównego inżyniera w jej zdolności i wiedzę była tak wielka, że kiedy w 1922 r. wyjechał na pół roku za granicę, Butler została w Sydney, aby prowadzić projekt mostu, a to obejmowało w pierwszej kolejności przygotowanie ustawy Harbour Bridge Act dla przyjęcia przez parlament Nowej Południowej Walii. Po zatwierdzeniu parlamentarzyści przyznali, że dokumentacja przedstawiona przez Butler była kluczowa dla uchwalenia ustawy.
Równocześnie z tymi pracami prowadziła negocjacje związane z przetargami na most, odpowiadając na wszelkiego rodzaju pytania dużych korporacji inżynieryjnych na całym świecie. Prowadziła wszystkie techniczne rozmowy związane z wyborem wykonawców budowy mostu w Sydney, a później z wybranym wykonawcą, brytyjską firmą Dorman Long & Co. i firmą konsultacyjną Freeman, Fox & Partners. Ponieważ prace projektowe były prowadzone przez firmy brytyjskie, Departament Robót Publicznych Nowej Południowej Walii oddelegował do Londynu swoich przedstawicieli w celu kontynuowania uzgodnień projektowych. Wysłano służbowo cztery osoby, w tym trzech młodych inżynierów budownictwa pod przewodnictwem Kathleen Butler, która kierowała zespołem.
John Bradfield umieścił w swojej pracy doktorskiej „The City and Suburban Electric Railways and The Sydney Harbour Bridge” (1924) specjalne podziękowania za jej zaangażowanie i umiejętność przygotowywania raportów, przetargów i prac przy budowie mostu. Napisał: „Pierwszym oficerem mianowanym do Oddziału była panna K.M. Butler, obecnie moja sekretarka, która zawsze wykonywała swoje obowiązki z przezornością, taktem i umiejętnością. Przygotowując specyfikację mostu Sydney Harbour, była moją jedyną asystentką; technika specyfikacji jest jej autorstwa i myślę, że niemożliwe byłoby znalezienie lepiej zorganizowanej lub lepiej wydrukowanej specyfikacji. Podczas mojej bytności za granicą w 1922 r. sama prowadziła całą korespondencję z oferentami na całym świecie; jest obecna podczas wszystkich rozmów z oferentami w Sydney razem ze mną, z tym wyjątkiem, że tylko ona zna wiele kwestii związanych z przetargami na most. Jej sumienna i skuteczna pomoc znacznie zmniejszyła odpowiedzialność, jaką pociągnęło za sobą projektowanie i budowa tych wielkich dzieł inżynieryjnych, i w tej pracy doktorskiej pragnę przekazać moje szczere podziękowania dla tej pani za jej nieocenioną pomoc” [9].

Na wielu archiwalnych zdjęciach Butler widoczna jest w towarzystwie ministra i inżynierów przy podpisywaniu aktu budowy mostu, a także podczas pierwszych prac wykonawczych konstrukcji mostowej.
W 1927 r. Butler wyszła za mąż i musiała zrezygnować z pracy w Departamencie Robót Publicznych Nowej Południowej Walii. Prawo australijskie formalnie zabraniało mężatkom pracy na stanowiskach urzędniczych aż do lat 60. XX w. Zmiany zainicjowano dopiero dekadę później, kiedy to zaczęto wprowadzać politykę równości płci oraz eliminować przepisy dyskryminujące kobiety. W 1975 r. przyjęto ustawę o równości praw kobiet i od tego czasu mężatki mogły swobodnie ubiegać się o wszystkie stanowiska, w tym urzędnicze w instytucjach państwowych.
W 2023 r. Biuro Dziedzictwa Rządu Nowej Południowej Walii ogłosiło, że Kathleen Butler zostanie uhonorowana niebieską tablicą (międzynarodowy system tablic informacyjnych instalowanych w miejscach publicznych w celu upamiętnienia związku pomiędzy lokalizacją a sławną osobą lub zdarzeniem historycznym). Tablica została odsłonięta w sierpniu 2024 r. przy ulicy Phillip 44 w Sydney, przy wejściu do budynku, który w latach 20. XX w. był biurem Departamentu Robót Publicznych i w którym pracowała [10, 11].
Dorothy Donaldson Buchanan

Z projektem mostu Sydney Harbour jest też związana historia pierwszych doświadczeń inżynieryjnych Dorothy Donaldson Buchanan (1899–1985). Urodziła się i wychowała w szkockim mieście Langholm. Zainspirowana karierą Thomasa Telforda, lokalnego murarza, który stał się liderem w zawodzie inżyniera lądowego i pierwszym prezydentem ICE, postanowiła po ukończeniu Langholm Academy kontynuować naukę inżynierii lądowej na Uniwersytecie w Edynburgu. Po ukończeniu studiów w 1923 r. wyjechała do Londynu, gdzie Ralph Freeman, partner w Douglas Fox & Partners, będąc pod wrażeniem jej wiedzy, przyjął ją do pracy w londyńskim biurze Dorman Long [12, 13].
Nie wiadomo, czy w tym czasie spotkała się z Kathleen Butler oraz grupą australijskich inżynierów i dyskutowała o szczegółach projektu mostu w Sydney. Wiadomo natomiast, że została włączona do zespołu projektowego łukowego mostu Tyne w Newcastle (1928), a później również do zespołu inżynierskiego mostu Sydney Harbour. Obie koncepcje łukowych mostów wywodzą się z wcześniejszego projektu Gustava Lindenthala mostu Hell Gate w Nowym Jorku (1912). Buchanan była też częścią zespołu inżynierów projektującego łukowy most Lambeth w Londynie (1932).

Uzyskanie licencji inżynierskiej i kwalifikacji Institution of Civil Engineers wiązało się z odbyciem praktyki i zdobyciem doświadczenia budowlanego, dlatego w 1926 r. Buchanan wyjechała do Irlandii Północnej, aby spełnić ten wymóg kwalifikacyjny w pracach przy budowie zbiornika Silent Valley Reservoir, wznoszonego dla wodociągów w Belfaście (1933). W tym okresie rolę jej mentora przejął od Freemana Ernest Moir (1862–1933), wybitny szkocki inżynier, który w tamtym czasie prowadził nadzór techniczny nad budową zbiornika. Moir pomógł młodej absolwentce Uniwersytetu w Edynburgu odbyć wymagane przez ICE praktyki [14].
Pod koniec 1927 r. Buchanan jako pierwsza kobieta w Wielkiej Brytanii została przyjęta do ICE i uzyskała kwalifikacje inżyniera budownictwa lądowego. W 1930 r. wyszła za mąż i pomimo niedawnego sukcesu w postaci uzyskania kwalifikacji zawodowych przerwała karierę zawodową. Była jednak świadoma swojej pionierskiej roli i prawie 50 lat później w wywiadzie dla pisma „New Civil Engineer” powiedziała: „Czułam, że reprezentuję wszystkie kobiety na świecie. Miałam nadzieję, że w ślad za mną pójdzie wiele innych” [15].
Margaret Bruce Pennycook
W tym miejscu należy wspomnieć o żonie Ernesta Moira – Margaret Bruce Pennycook (1864–1942), wybitnej działaczce, jednej z założycielek Women’s Engineering Society (WES, 1919). Współzałożycielkami były Rachel i Katharine Parsons, Eleanora Shelley-Rolls, Laura Willson, Margaret Rowbotham i Janett Ornsby. Główną misją stowarzyszenia, pierwszej na świecie profesjonalnej organizacji na rzecz praw kobiet, było wyzwolenie kobiet od prac domowych i zrównania praw i szans zawodowych z mężczyznami. Za prezydentury Moir w 1930 r. na kilku brytyjskich politechnikach zainicjowano uproszczone studia inżynierskie dla kobiet. W 1931 r. została przewodniczącą Electrical Association for Women(EAW, Stowarzyszenie Kobiet Elektryków). Margaret Moir lubiła siebie określać jako „inżyniera z małżeństwa”, ponieważ towarzyszyła mężowi w pracy i podróżach po świecie. Ernest Moir w tamtym czasie podejmował się coraz nowych wyzwań zawodowych i ambitniejszych projektów inżynieryjnych, takich jak most Forth, tunel drogowy pod rzeką Hudson, tunel Blackwall, Royal Albert Dock, porty w Dover i w Valparaiso w Chile czy nadzór nad budową linii kolejowej w Henan w Chinach.
Mary (Molly) Isolen Fergusson

W jej ślady rzeczywiście poszło wiele kobiet, a wśród nich Mary (Molly) Isolen Fergusson (1914–1997), która w 1936 r. ukończyła budownictwo lądowe na Uniwersytecie w Edynburgu, a roczną, bezpłatną praktykę odbyła w firmie inżynieryjnej Blyth & Blyth.
Po ukończeniu stażu pozostała w firmie i pracowała w niej przez następnych kilka dekad przy projektach mostów i innych rozwiązaniach infrastrukturalnych w Szkocji, by w 1939 r. zostać członkiem korporacyjnym ICE. Po 10 latach pracy została starszym partnerem w Blyth & Blyth, co uczyniło ją pierwszą kobietą na tym stanowisku w brytyjskiej firmie zajmującej się budownictwem lądowym. W 1957 r. została pierwszą kobietą wybraną na pełnoprawną członkinię brytyjskiego stowarzyszenia inżynierów ICE. Po przejściu na emeryturę w 1978 r. kontynuowała pracę jako konsultantka, a otrzymane pieniądze przeznaczała na stypendium uniwersyteckie dla młodych inżynierów. W 1979 r. odznaczono ją Orderem Imperium Brytyjskiego, sześć lat później Uniwersytet Heriot-Watt przyznał jej tytuł doktora honoris causa za zasługi w dziedzinie inżynierii [17]. Mary Fergusson do końca życia była aktywną członkinią Women’s Engineering Society.
Shakuntala Bhagat z domu Joshi

Nie tylko w Wielkiej Brytanii i Australii można znaleźć kobiety, które osiągnęły wysoki zawodowy poziom, równy mężczyznom. W Indiach taką prekursorką w dziedzinie inżynierii lądowej była Shakuntala Joshi (1933–2012), córka znanego hinduskiego inżyniera mostów Shri Sitarama Balkrishna Joshi (1906–1991), przez wielu uważanego za ojca inżynierii mostowej w Indiach. Kończąc w wieku 20 lat Technologiczny Instytut Veermata Jijabai w Bombaju, stała się pierwszą kobietą inżynierem budownictwa lądowego w Indiach. Po odbyciu kilkuletniej zawodowej praktyki w Niemczech i Wielkiej Brytanii w latach 60. uzyskała tytuł magistra inżynierii lądowej i budowlanej na Uniwersytecie Pensylwanii w USA. Po powrocie do Indii pracowała jako adiunkt inżynierii lądowej w Indyjskim Instytucie Technologii w Bombaju. Zajmowała również stanowisko kierownika Laboratorium Konstrukcji Ciężkich. W latach 70. razem z mężem Anirudhem Shivprasadem Bhagatem założyła firmę Quadricon, która zajmowała się projektowaniem zunifikowanych, prefabrykowanych segmentów modułowych mostów. Otrzymała patent na łączniki Bhagat Unishear modułowych konstrukcji mostowych. Opatentowane systemy Quadricon znalazły zastosowanie w 69 mostach w Indiach. Firma projektowała również mosty w Wielkiej Brytanii, USA i Niemczech. W sumie Shakuntala Bhagat brała udział w projektowaniu i budowie 200 konstrukcji mostowych na świecie.
Ewa Bauer-Furbush

Ewa Bauer-Furbush(ur. 1960), absolwentka Politechniki Świętokrzyskiej, PE (Professional Engineer of California), obecnie konsultant w Bauer-Furbush Engineering and Management Advisory, była przez ponad 25 lat związana z mostem Golden Gate, najpierw jako zastępca, a później przez 14 lat jako główny inżynier mostu. Polskiej inżynier nie trzeba przedstawiać czytelnikom „NBI”, gdyż udzieliła ona czasopismu interesującego wywiadu [20]. Przedstawiła w nim swój udział i rolę w wieloetapowej konstrukcyjnej modernizacji ikony San Francisco i światowego dziedzictwa inżynierii mostowej. Ewa Bauer-Furbush jest laureatką prestiżowej nagrody Outstanding Projects and Leaders (OPAL, 2019) przyznawanej przez Amerykańskie Stowarzyszenie Inżynierów Budownictwa Lądowego (ASCE). Nagrodę OPAL otrzymała za wybitne kierowanie i zarządzanie modernizacją sejsmiczną pierwszych trzech etapów mostu Golden Gate. Obecnie są prowadzone prace związane z wdrożeniem ostatniego, czwartego etapu modernizacji sejsmicznej, które dotyczą części wiszącej mostu. Jest to największa i najbardziej kosztowna faza projektu. Zakres tej części projektu obejmie całkowitą wymianę górnego, dolnego i bocznego układu usztywniającego, wzmocnienie płytami stalowymi betonowych podstaw pylonów kabli głównych, montaż 38 specjalnie zaprojektowanych urządzeń do rozpraszania energii sejsmicznej przekazywanej do kratownic mostu. Energia rozpraszać się będzie podczas tarcia występującego pomiędzy płytami ze stali nierdzewnej i brązu, gdy płyty będą się poruszać względem siebie podczas wstrząsów sejsmicznych. Urządzenia te pozwolą, oprócz oczywistych zalet absorpcji energii, zmniejszyć koszty związane z konstrukcyjnym wzmocnieniem mostu przez dodanie większej ilości stali. Będą zainstalowane na dwóch przyczółkach mostu, na kratownicy pomostu i po obu stronach pylonów. Ponadto projekt przewiduje modernizację sześciu istniejących przepustów wiatrowych i wymianę tyleż samo istniejących dylatacji jezdni, aby uwzględnić trzykierunkowe ruchy kratownic mostu podczas dużego trzęsienia ziemi. Koszt tego etapu został oszacowany na ponad 900 mln USD.
Inger Birgitte Kroon

Inger Birgitte Kroon (ur. 1966) od 30 lat pracuje w duńskim biurze projektowym COWI i obecnie zajmuje stanowisko dyrektora projektu. Tytuł inżyniera budownictwa uzyskała w 1991 r., a trzy lata później tytuł doktora w dziedzinie niezawodności strukturalnej konstrukcji na Uniwersytecie w Aalborg. W COWI zajmuje się analizą decyzji i przewidywanego ryzyka, zarządzaniem projektami i tworzeniem podstaw projektowych dla dużych projektów mostów i tuneli. Jej głównym zainteresowaniem zawodowym jest analiza ryzyka konstrukcji, czyli dążenie do uzyskania optymalnych rozwiązań, podejmowanie racjonalnych decyzji w obliczu znanych i nieznanych problemów z wykorzystaniem modeli wspomagania decyzji. Modele wspomagania decyzji są szczególnie przydatne w racjonalnym radzeniu sobie z problemami związanymi z wieloma potencjalnie sprzecznymi celami, niepewnością i nieliniowością preferencji. Danymi wejściowymi do modeli decyzyjnych mogą być wyniki analiz ryzyka lub inne informacje dotyczące działania systemu, ograniczenia dotyczące decyzji czy bardziej bezpośrednie dane wejściowe od decydentów. Dane wejściowe decydentów obejmują subiektywne lub częściowo subiektywne preferencje i postawy. Szczególnym problemem w ocenie ryzyka jest niechęć do ryzyka. Tymi właśnie problemami zajmowała się Kroon w czasie projektowania i budowy największego na świecie mostu wiszącego Çanakkale 1915nad cieśniną Dardanele w Turcji, który został otwarty w 2022 r.
Obecnie w tym samym charakterze zaangażowana jest w projekt Norweskiej Administracji Dróg Publicznych, przeprowadzając analizę wersji propozycji mostów i tuneli wzdłuż drogi E39. O projekcie budowy mostów i tuneli przez norweskie fiordy pisaliśmy w artykule [21]. W 2022 r. brała udział w seminarium Nordic Road Association (NVF), podczas którego omawiano zwiększone wymagania dotyczące zarządzania klimatem i środowiskiem w zakresie dróg w krajach nordyckich, a także zagadnienie cyfryzacji w budowie i utrzymaniu mostów. Założone w 1935 r. NVF jest zrzeszeniem 320 firm członkowskich z sześciu krajów nordyckich (Dania, Wyspy Owcze, Finlandia, Islandia, Norwegia i Szwecja). Celem tej organizacji jest rozwijanie wiedzy i najlepszych praktyk w sektorze drogowym i transportowym. W ramach grup roboczych NVF spotykają się specjaliści z sektora publicznego i prywatnego, aby dzielić się wiedzą. Inger Kroon wspólnie z Jasperem Henriksem z biura projektowego Dissing+Weitling przedstawiła na seminarium wstępny projekt przepraw przez fiordy Sula i Halsa. Następnie z ramienia COWI wspólnie z biurami Aas-Jakobsen i Multiconsult zaproponowała Norweskiej Administracji Dróg Publicznych alternatywne rozwiązania mostu wiszącego nad fiordem Sula. Kroon przewodniczy grupie inżynierów zajmujących się bezpieczeństwem konstrukcji w ramach Wspólnego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Konstrukcji (Joint Committee on Structural Safety). W 2023 r. na zaproszenie Forum Oskara von Millera (Monachium), bawarskiej, niezależnej instytucji edukacyjnej z branży budowlanej, przedstawiła wyzwania, z jakimi projektanci i inżynierowie musieli się uporać podczas prac przy budowie mostu Çanakkale 1915 oraz jakie wyzwania czeka zespół COWI w projektach przepraw mostowych wzdłuż drogi E39 w Norwegii [22].
W maju 2024 r. Szkoła Inżynierii Lądowej (Escola de Camins) na Uniwersytecie Technicznym Katalonii w Barcelonie (BarcelonaTech) zorganizowała seminarium, na które zaprosiła m.in. Kroon z wykładem. W swojej prezentacji omówiła projekt mostu Çanakkale 1915, jego wymagania techniczne, takie jak warunki terenowe i aerodynamiczne konstrukcji, ruchu statków w cieśninie, obciążenia ruchome, warunki sejsmiczne, dopuszczalne ruchy konstrukcji i zarządzanie projektem w czasie pięciu lat budowy mostu (2017–2022). Interesujący jest slajd z diagramem, na którym w funkcji czasu Kroon przedstawiła poszczególne etapy projektu i budowy mostu. Z harmonogramu prac wynika, co zostało potwierdzone podczas wykładu, że dla dotrzymania ustalonego wcześniej terminu zakończenia budowy wstępne roboty ziemne i konstrukcyjne rozpoczęto w czasie kończenia projektowania i uzgadniania detali projektu mostu.

Kroon jest laureatką kilku nagród, m.in. European Steel Bridge (2022) i International Association for Bridge and Structural Engineering (IABSE, 2023) za pracę nad projektem i budową mostu Çanakkale 1915.
Tina Vejrum

Tina Vejrum (ur. 1968) podobnie jak Inger Birgitte Kroon pracuje w COWI i obecnie zajmuje stanowisko dyrektora technicznego w transporcie międzynarodowym. Dyplom Duńskiego Uniwersytetu Technicznego (DTU) w specjalizacji budownictwo lądowe otrzymała w 1993 r., a w 1996 r. obroniła pracę doktorską „Mosty z przestrzennymi systemami kablowymi” pod kierunkiem prof. Nielsa Jørgena Gimsinga. Tematyka pracy dotyczyła stabilizującego wpływu przestrzennych układów kablowych w odniesieniu do zwichrzenia dźwigara mostu. Jej zawodowym mentorem był Klaus Ostenfeld, były dyrektor generalny COWI, były prezydent IABSE, i on też wprowadził Tinę Vejrum do pracy w IABSE, która w kadencji 2022–2025 została wybrana na prezydenta tej organizacji. Vejrum od 2022 r. jest również profesorem na DTU na Wydziale Konstrukcji Mostów. Swoją zawodową przygodę rozpoczęła krótko po studiach od renowacji mostu Lion Gate w Vancouver w Kanadzie. Następnie przez blisko 10 lat zajmowała się projektem i budową mostu Stonecutters (2009) w Hongkongu, w tym trzy lata bezpośrednio na placu budowy jako inżynier rezydent.
Jeśli okres pracy spędzony w Hongkongu był czasem dogłębnego treningu, zdobywania i ugruntowywania doświadczenia zawodowego, to dotychczasowym szczytem zawodowym Vejrum bez wątpienia była praca nad projektem i budową mostu Çanakkale 1915 w Turcji. W tym okresie była wiceprezesem działu mostów w COWI i zasiadała w Komitecie Sterującym, wspierając zespół projektowy i wyznaczając kierunki i cele rozwoju projektu. Do jej menedżerskich osiągnięć można zaliczyć wprowadzenie do projektowania mostu Çanakkale 1915 unikatowego, stworzonego przez COWI, globalnego modelu Integrated Bridge Design & Analysis System (IBDAS). Jest to parametryczny, bazujący na metodzie elementów skończonych, model całej konstrukcji mostu łącznie z fundamentami. Główną zaletą takiego modelu jest możliwość szybkiego wprowadzania zmian w dowolnym miejscu w projekcie i ich szybka analiza. W 2022 r. brytyjski oddział IABSE zaprosił Vejrum na coroczne spotkanie i wykład, w którym przedstawiła prace projektowe COWI związane z ukończonym mostem Çanakkale 1915 i planami projektów przepraw mostowych nad norweskimi fiordami.
Vejrum z ramienia COWI inicjuje i analizuje alternatywne rozwiązania dla bezpromowego przejazdu wzdłuż wybrzeża Norwegii drogą E39, wykorzystując m.in. doświadczenia i rozwiązania konstrukcyjne z platform wiertniczych na Morzu Północnym [23]. W 2023 r. udzieliła wywiadu czeskiemu pismu e-BrIM, w którym interesująco i niestereotypowo odpowiedziała na pytanie dotyczące rad dla młodych inżynierów budownictwa lądowego. Są one uniwersalne i interdyscyplinarne. „Zachęcałabym młodych inżynierów, aby pozostali ciekawi, byli odważni i aktywnie szukali możliwości oraz patrzyli na to, co może być korzystne w dłuższej perspektywie. Krótkowzroczne podejście »co z tego będę miał« nieuchronnie doprowadzi do utraty szansy. Najważniejszymi momentami w mojej karierze były te, gdy zajmowałam się czymś wykraczającym poza moją strefę komfortu – nowa rola i odpowiedzialność lub stanowisko w nowym kraju. Zazwyczaj wymaga to pewnych osobistych inwestycji, aby zdobyć nową wiedzę i umiejętności, a nagrodą jest rozwój osobisty i zawodowy – stwierdziła i w dalszej części wypowiedzi kontynuowała: Zachęcałabym młodych inżynierów do poszukiwania międzynarodowego doświadczenia. Wartość kontaktu z różnymi kulturami, innymi sposobami pracy i myślenia doprowadzi do większej współpracy i większego zaufania między ludźmi i organizacjami, które reprezentujemy. Na koniec mam nadzieję, że młodzi inżynierowie będą dbać o ludzi, których spotykają na swojej drodze, o ludzi i społeczności, dla których budujemy i które przetrwają, a co być może najważniejsze to dbać o planetę – o klimat, bioróżnorodność i środowisko” [24].
Mercedes Ascaso Til

O Mercedes Ascaso Til, głównej inżynier DLT Engineering, pisaliśmy już w naszym czasopiśmie [25], przywołując jej udział w budowie mostu Nizhou (Chiny, 2019) i opisując metodę montażu modułowych części pomostu. Til w 1998 r. ukończyła inżynierię lądową na Uniwersytecie Cantabria w Santander w Hiszpanii w specjalizacji mosty. Po studiach rozpoczęła pracę w firmie Cleveland Bridge w Darlington w Wielkiej Brytanii. W 2000 r. doszło do wykupu Cleveland Bridge i dział techniczny CBUK stał się częścią Dorman Long Technology, obecnie DLT Engineering. W 2006 r. została starszym inżynierem, a pięć lat później głównym inżynierem tej firmy.
Po sukcesie instalacji modułów pomostu drugiego mostu Humen (1688 m przęsła głównego) nad rzeką Perłową w chińskiej prowincji Guangdong firma DLT Engineering dostała zlecenie na opracowanie systemu podnośnego dla mostu Çanakkale 1915. Przy budowie tej rekordowej długości konstrukcji i ciężaru podnoszonych części pomostu Til zajmowała się całym rozwiązaniem inżynieryjnym – od opracowania koncepcji przez szczegółowe testy projektowe aż po eksploatację systemów samowznoszących. W operacji podnoszenia z barek części pomostu potrzebnych było osiem suwnic z linowymi windami o udźwigu 450 t, cztery na przęśle głównym i po dwie na każde przęsło boczne. W sumie do montażu były 153 segmenty, z czego 143 wzniesiono przy użyciu suwnic. Warunki środowiskowe i ruch morski w cieśninie były kluczowymi czynnikami przy opracowywaniu i wyborze metod budowy mostu. Innowacyjna metoda montażu zminimalizowała zakłócenia w transporcie, a ponadto umożliwiła instalację suwnic bez dźwigów pływających. Wszystkie prace montażowe zostały wykonane i zakończone w terminie.
W dotychczasowej karierze zawodowej brała udział w budowie wielu mostów i konstrukcji na świecie oprócz już wymienionych Çanakkale 1915 i Humen II, a więc takich, jak Honam High Speed Railway (Korea Południowa), Rio Negro (Brazylia), Infinity (Wielka Brytania), Bishop (Wielka Brytania), Shaikh Khalifa Bin Dalaman Causeway (Bahrajn). Swoje pierwsze doświadczenia z użyciem suwnic zdobywała podczas prac montażowych pomostu na moście wiszącym Carquinez (Kalifornia). Szerzej o tym moście pisaliśmy w artykule [26].
Mercedes Til została wpisana na listę wynalazców i innowatorów 2022 Top 50 Women in Engineering. W wywiadzie ICE prezentującym sylwetki inżynierów budownictwa lądowego wyznała: „Inżynieria budowlana to fascynująca dyscyplina inżynierii lądowej. Jest miejsce na innowacje i kreatywność w celu opracowania skutecznych, zrównoważonych i bezpiecznych metod budowlanych, które mogą mieć pozytywny wpływ na wynik całego projektu”. Odpowiadając na pytanie, który mit inżynierii lądowej chciałaby obalić, stwierdziła : „Ten, że inżynieria lądowa nie jest dla kobiet. Wszystkie atrybuty, które są potrzebne, aby być dobrym inżynierem budownictwa, nie mają płci. Potwierdzają to osiągnięcia kobiet inżynierów budownictwa. Wierzę w równość i z tym przekonaniem nie czułam się dyskryminowana w branży zdominowanej przez mężczyzn” [27].
Zhang Shenglin

Chiny w dalszym ciągu utrzymują duże tempo rozwoju budownictwa mostowego, szczególnie na terenach górzystych prowincji Guizhou, której ponad 92% powierzchni zajmują góry i strome zbocza głębokich dolin. Innowacyjne technologie i rekordowe osiągnięcia chińskich inżynierów mostowych co rusz przesuwają granice inżynierii mostowej. Wśród wielu inżynierów pracuje Zhang Shenglin (ur. 1971), która obecnie jest głównym inżynierem w grupie inżynieryjnej Guizhou Bridge Construction. Odkąd w 1993 r. rozpoczęła pracę w Guizhou Bridge Engineering Corporation, brała udział w budowie wielu dużych mostów, a wśród nich m.in. mostu wiszącego Waihuan Jiangjin (1997) nad rzeką Jangcy czy łukowego mostu nad rzeką Jiangjie (1995, długość 330 m, wysokość 256 m). Jej projekty wyróżniają się wyjątkową lekkością i wysublimowaną estetyką. Wyglądają, jak to niektórzy określają, jak tęcze ponad dolinami i stromymi zboczami rzek.
Jej awans w 2016 r. na stanowisko głównego inżyniera firmy przyciągnął uwagę całego kraju, ponieważ kobiety w tej funkcji są rzadkością w Chinach w branży budowlanej. Przez następne dwa lata projektowała i kierowała swoim zespołem przy budowie mostów Daxiaojing (2019) i Pingtang (2019). Największą satysfakcję przyniosła budowa mostu Daxiaojing, gdyż jej zdaniem po raz pierwszy w historii Guizhou lokalne przedsiębiorstwo (Guizhou Bridge Construction Group Co., Ltd.) zbudowało most na światowym poziomie.
Dwumiesięcznik „Bridge”, wydawany w Pekinie, co dwa lata ogłasza listę 10 najlepszych i wyróżniających się chińskich inżynierów mostowych. W grudniu 2018 r. opublikował taką listę, biorąc pod uwagę projekty opracowane w latach 2017–2018. Shenglin jako jedyna kobieta znalazła się na niej. Kilka projektów przyniosło jej nagrody i wyróżnienia na szczeblu regionalnym, a także międzynarodowym za postęp w nauce i technologii. W 2021 r. na 38. Międzynarodowej Konferencji Mostów, która odbyła się w stolicy prowincji Shaanxi, Xi’an, most Pingtang zrealizowany przez zespół pod kierunkiem Zhang Shenglin otrzymał medal Gustava Lindenthala. Jest to najbardziej prestiżowe wyróżnienie przyznawane na tej konferencji. Medal stanowi wyraz uznania za zaprojektowanie i wykonanie trójpylonowego podwieszonego mostu Pingtang o całkowitej długości 2135 m i wysokości 310 m ponad poziomem rzeki.

Łukowy most Wumenshan (2024) o rozpiętości przęsła 270 m i rekordowej wysokości 305 m ponad poziomem rzeki był niezwykle trudnym przedsięwzięciem inżynieryjnym tak na etapie konstrukcji, jak i montażu, gdyż wymagał nowych, niestandardowych rozwiązań. Dzięki inwencji i pomysłowości inżynierów Guizhou Bridge Construction opracowano unikatowy system prefabrykacji na miejscu oraz linowy transport i montaż kratownicowych części łuków podpierających pomost. W 2024 r. na uroczystej gali 81 osób i 50 zespołów zostało uhonorowanych prestiżowymi wyróżnieniami National Engineer Awards w Pekinie za wyjątkowy wkład w dziedzinie technologii inżynieryjnej. Jednym z nagrodzonych zespołów byli inżynierowie z firmy Guizhou Bridge Engineering Corporation na czele z główną inżynier Zhang Shenglin [30].

W ciągu ostatnich dekad prowincja Guizhou doświadczyła szybkiego rozwoju w inżynierii mostowej. Początkowo opierano się głównie na technologiach i doświadczeniach z innych krajów, zachęcając jednak chińskich inżynierów do rozwijania innowacji technicznych. „Teraz, gdy zgromadziliśmy bogate doświadczenie w naszej pracy, jesteśmy przekonani, że możemy budować więcej lepszych mostów” – z dumą oświadczyła Zhang Shenglin w wywiadzie z 2021 r. dla magazynu „Women of China” [28].
Podsumowanie
Wybór przedstawionych w artykule sylwetek niezwykłych i nieprzeciętnych kobiet w kontekście 200 lat historii współczesnego budownictwa mostowego jest całkowicie subiektywny i z konieczności bardzo ograniczony, ale nieprzypadkowy. Są to osoby, które w tak trudnej i tak bardzo zdominowanej przez mężczyzn dziedzinie budownictwa lądowego wspięły się na najwyższy poziom inżynierii. Dlatego warto pamiętać o ich udziale w projektowaniu i budowie, podziwiając często niepowtarzalne konstrukcje mostowe na świecie.
Literatura
[1] Dąbrowiecki K.: Dwustuletnia historia rozwoju nowoczesnych mostów wiszących, cz. 1. Wiek XIX. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2020, nr 2, s. 100–106.
[2] Elton J.: Sarah Guppy and Her Bridge Patent No. 3405, 1811 (online). Women Engineers’ History blog, November 16, 2019. Dostępny w Internecie: https://womenengineerssite.wordpress.com/2019/11/16/sarah-guppy-and-her-bridge-patent-no-3405-1811-guest-article-by-julia-elton/ (dostęp 22 października 2024).
[3] Elton J.: Did Sarah Guppy Design the Clifton Suspension Bridge? (online). Clifton Suspension Bridge & Museum. Dostępny w Internecie: https://cliftonbridge.org.uk/did-sarah-guppy-design-the-clifton-suspension-bridge/ (dostęp 24 października 2024).
[4] Sarah Guppy – inventor and engineer (online). Institution of Civil Engineers, 2024. Dostępny w Internecie: https://www.ice.org.uk/what-is-civil-engineering/who-are-civil-engineers/sarah-guppy (dostęp 25 listopada 2024).
[5] Weingardt R.: Engineering Legends. ASCE Press, 2005.
[6] Dąbrowiecki K.: Most Brookliński – dzieło życia Roeblingów. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2011, nr 5, s. 74–78.
[7] McCullough D.: The Great Bridge. Avon Books. New York 1972.
[8] Murray S.: Rensselaer Polytechnic Institute Announces Reid Wiseman as Bicentennial Commencement Speaker and Will Award Its First Posthumous Honorary Degree to Emily Warren Roebling (online). Rensselaer Polytechnic Institute, May 6, 2024. Dostępny w Internecie: https://news.rpi.edu/2024/05/06/reid-wiseman-emily-warren-roebling-bicentennial-commencement-honorands (dostęp 25 listopada 2024).
[9] Bradfield J.J.C.: The City and Suburban Electric Railways and the Sydney Harbour Bridge. The University of Sydney, 1924 (praca doktorska). (online). The University of Sydney, Library. Dostępny w Internecie: https://ses.library.usyd.edu.au/handle/2123/11968 (dostęp 20 listopada 2024).
[10] „The Vote. The Organ of the Woman’s Freedom League” 1924, Vol. XXV, No 781.
[11] Kathleen Muriel Butler (online). Engineering Heritage Australia. Dostępny w Internecie: https://heritage.engineersaustralia.org.au/wiki/Person:Butler,_Kathleen (dostęp 20 listopada 2024).
[12] Chrimes M.: Buchanan, Dorothy Donaldson (1899–1985), civil engineer (online). In: Oxford Dictionary of National Biography, 12 July 2018. Dostępny w Internecie: https://www.oxforddnb.com/display/10.1093/odnb/9780198614128.001.0001/odnb-9780198614128-e-110227?rskey=t2m94y&result=12 (dostęp 12 listopada 2024).
[13] Baker N.C.: Dorothy Buchanan (online). Magnificent Women in Engineering, 08.10.2019. Dostępny w Internecie: https://www.magnificentwomen.co.uk/engineer-of-the-week/90-dorothy-buchanan (dostęp 28 listopada 2024).
[14] Dorothy Donaldson Buchanan, Institution of Civil Engineers, November 2019.
[15] „New Civil Engineer”, July 1978.
[16] Mary Fergusson, Scottish Engineering Hall of Fame.
[17] Bottom H.: First woman civil engineer remembered. „New Civil Engineer” 2015.
[18] Shakuntala A. Bhagat, First Woman Civil Engineer, Bridge Superstructure by PM News Bureau, July 4, 2013 (online). Projects Today. Dostępny w Internecie: https://www.projectsmonitor.com/pathfinders/shakuntala-a-bhagat-first-woman-civil-engineer-bridge-superstructure/ (dostęp 30 listopada 2024).
[19] Civil Engineer Mar 1. Episode 44: Shakuntala Bhagat (online). She Builds Podcast. Dostępny w Internecie: https://www.shebuildspodcast.com/episodes/shakuntalabhagat (dostęp 30 listopada 2024).
[20] Dąbrowiecki K.: Modernizacja mostu Golden Gate. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2024, nr 2, s. 46–50.
[21] Dąbrowiecki K.: Innowacyjność we współczesnym budownictwie mostowym. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2024, nr 5, s. 78–84.
[22] Prezentacja Inger Kroon, Oskar von Miller Forum, Monachium, 2023.
[23] Prezentacja Tiny Vejrum, UK oddział IABSE, Londyn, 2022.
[24] Sobotková M., Samec V.: Interview with Tina Vejrum, Senior Technical Director, COWI; President of IABSE; Affiliated Professor at DTU. e-BrIM 2023, Vol. 1.
[25] Dąbrowiecki K.: Dwustuletnia historia rozwoju nowoczesnych mostów wiszących, cz. 3. Wiek XXI. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2020, nr 5, s. 100–109.
[26] Dąbrowiecki K.: Wiszący most Carquinez. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2009, nr 2, s. 42–45.
[27] Mercedes Ascaso Til, principal engineer, DLT Engineering (online). Institution of Civil Engineers, 2024. Dostępny w Internecie: https://www.ice.org.uk/what-is-civil-engineering/who-are-civil-engineers/mercedes-ascaso-til (dostęp 1 grudnia 2024).
[28] Woman engineer leads team in building bridge in mountainous Guizhou, Mar 9, 2021, „Women of China” (online). China Daily, 2024. Dostępny w Internecie: https://govt.chinadaily.com.cn/s/202103/09/WS6047193e498e7a02c6f69abc/woman-engineer-leads-team-in-building-bridge-in-mountainous-guizhou.html (dostęp 1 grudnia 2024).
[29] Guizhou bridge wins top award at intl conference. Guizhou.gov.cn, 22.06.2021 (online). China Daily, 2024. Dostępny w Internecie: https://www.eguizhou.gov.cn/2021-06/22/c_635414.htm (dostęp 1 grudnia 2024).
[30] Xun L.: Award-winning Chinese bridge engineers set world records with innovative tech, 21 Jan. 2024 (online). CGTN, 2024. Dostępny w Internecie: https://news.cgtn.com/news/2024-01-21/Chinese-bridge-engineers-set-world-records-with-innovative-tech-1qxBTVabI7S/p.html (dostęp 3 grudnia 2024).
[31] Materiały biura projektowego COWI.
[32] Materiały firmy DLT Engineering.