Pale i mikropale – uniwersalne, skuteczne i ponadczasowe technologie inżynieryjne

Rys historyczny

Pal to smukły element konstrukcyjny w gruncie, którego zadaniem jest przenoszenie oddziaływań zewnętrznych. Jak podaje [1], za prekursorów w dziedzinie posadowienia konstrukcji na palach uważa się Swiss Lake Dwellers z okresu neolitu, czyli ludzi zamieszkujących obszary obecnej Szwajcarii. Wykorzystywali oni drewniane pale do wznoszenia domów na jeziorach w niedalekiej odległości od brzegu, co prawdopodobnie miało ich chronić przed dzikimi zwierzętami. Z kolei w starożytnym Rzymie, który niejednokrotnie zapisał się na kartach historii architektury i budownictwa, pale stosowano m.in. przy budowie legendarnych rzymskich dróg na odcinkach zlokalizowanych na podmokłych terenach czy też w budownictwie mostowym – najstarszy most nad Tybrem w Rzymie nazywano Pons Sublicius (łac., sublica – pal) [2].

Odkrycia archeologiczne i inwentaryzacje wskazują, że w Polsce posiadamy wielowiekową tradycję posadowienia budowli na palach. Jednym z wielkich odkryć w tym zakresie była osada w Biskupinie, gdzie szacuje się, że użyto łącznie kilkaset tysięcy pali. Ze względu na położenie w pobliżu rzek wiele polskich zamków również zostało wzniesionych z użyciem techniki palowania, m.in. zamek krzyżacki w Malborku [2].

Do XIX w. drewno wiodło prym jako surowiec do wykonywania pali, co zaczęło się zmieniać wraz z postępem technicznym. Jednym z newralgicznych punktów na osi czasu rozwoju technologii palowania było skonstruowanie mechanicznego kafara do wbijania pali (1740 r., Christopher Polhem). W początkowym okresie służył do wbijania pali drewnianych, po pewnym czasie zmodyfikowano mechanizm i zaczęto używać pali żeliwnych, a następnie stalowych. W 1845 r. powstał pierwszy mobilny kafar spalinowy. Innym istotnym momentem w dziejach palowania było zastosowanie nowego materiału – żelbetu. Pale żelbetowe zaczęły być opracowywane przez różnych wykonawców i produkowane od ok. 1900 r. Kolejne lata przynosiły dalsze rozwiązania i rozwój maszyn, które stanowiły podstawę znanych dzisiaj technologii [2].

Systematyka pali

Systematyka pali w budownictwie umożliwia ich precyzyjne uporządkowanie według różnych kryteriów, co ułatwia dobór właściwej technologii. Kryteria podziału opisane zostały szczegółowo w literaturze przedmiotu [3–5]. Wśród nich jednym z podstawowych jest podział z uwagi na sposób pracy pali. Wyróżnia się pale słupowe, zwane inaczej palami podpartymi, których praca polega na transferze obciążenia na grunt nośny przez podstawę pala. Ma to miejsce, gdy warstwy gruntu zalegające bliżej powierzchni nie są nośne, natomiast głębiej znajdują się grunty nośne i na nich posadowiony jest pal. Innym sposobem pracy cechują się pale zawieszone, które przenoszą obciążenie na grunt przez pobocznicę pala. Taka sytuacja występuje np., kiedy wszystkie brane pod uwagę warstwy gruntów cechują się mało znaczącymi różnicami parametrów wytrzymałościowych. Ostatnim rodzajem są pale normalne, które obciążenia przekazują zarówno przez pobocznicę, jak i podstawę pala. Dzieje się tak wówczas, gdy w wyższych partiach zalegają grunty słabe, a niżej znajdują się grunty nośne. Idąc dalej, wyróżnia się także podział w zależności od sposobu obciążenia pali. Na podstawie tego kryterium można wyróżnić pale wyciągane, wciskane, pale, na które działają obciążenia boczne (siły poziome i momenty, a także ich kombinacje). Bardzo istotnym parametrem jest rodzaj zastosowanego materiału, gdzie można wyróżnić będące pierwowzorem pale drewniane, pale stalowe, betonowe, żelbetowe. W praktyce inżynieryjnej pale dzieli się także ze względu na sposób ich wykonania – przykład takiego podziału przedstawiono w grafice powyżej. Poza powyższymi można systematyzować pale z uwagi na ich geometrię – kształt przekroju poprzecznego (m.in. przekroje kołowe, kwadratowe itd.), średnicę (małośrednicowe, normalnośrednicowe, wielkośrednicowe), długość, a także ich przeznaczenie (pale zagęszczające, pale konstrukcyjne) [3–5].

Zgodnie z europejskimi normami dotyczącymi wykonawstwa specjalnych robót geotechnicznych PN-EN 1536 oraz PN-EN 12699 wprowadzona została systematyka pali z podziałem na pale przemieszczeniowe oraz pale wiercone (z usuwaniem urobku). Zgodnie z powyższym pal wiercony to pal formowany (z rurą osłonową, bez rury osłonowej) przez wykopanie bądź wywiercenie otworu w gruncie, a następnie wypełnienie go betonem, żelbetem. Z kolei pal przemieszczeniowy to pal zagłębiany w grunt bez wiercenia lub usuwania urobku, z wyjątkiem zabiegów ograniczających wysadzinę, drgania, usuwania przeszkód lub ułatwiania zagłębiania. Zagłębianie realizuje się przez wbijanie, wciskanie, wibrowanie, wkręcanie i ich kombinacje [6].

Mikropale zostały objęte normą europejską PN-EN 14199 Wykonawstwo specjalnych robót geotechnicznych. Mikropale. Wersja normy z 2009 r. definiowała mikropale jako mikropale wiercone o średnicy trzonu do 300 mm oraz przemieszczeniowe o średnicy do 150 mm. Ponadto powinny one posiadać element nośny (np. wiązka prętów), a ich nośność może zostać powiększona przez iniekcję pobocznicy i podstawy. W 2013 r. wprowadzono do normy zmiany polegające na wykreśleniu mikropali przemieszczeniowych, które zostały przypisane do pali przemieszczeniowych [7].

 Przegląd zastosowań pali

Zastosowanie fundamentów palowych zwykle podyktowane jest wymaganiami w zakresie warunków geotechnicznych, uwarunkowaniami lokalizacyjnymi związanymi z terenem, gdzie zostanie posadowiony obiekt budowlany, dostępnym miejscem, sąsiedztwem innych obiektów oraz wrażliwością tych obiektów, konstrukcją obiektu budowlanego, co wiąże się z rodzajem i wielkością obciążeń, a także uwarunkowaniami związanymi z wykonawstwem [4].

Ciekawym, a zarazem bardzo aktualnym zagadnieniem jest realizacja obiektów w zwartej zabudowie miast, często na niewielkich działkach i w nieznacznej odległości od istniejącej zabudowy, z koniecznością wykonania parkingu podziemnego. Takie projekty wynikają najczęściej z faktu atrakcyjności danej lokalizacji pod kątem biznesowym, ceny za 1 m² czy z coraz mniejszej dostępności działek. W tego typu przypadkach konieczne jest indywidualne rozpatrzenie najlepszego możliwego rozwiązania, m.in. wzmocnienia fundamentów sąsiednich obiektów (np. metodą jet grouting), zabezpieczenia wykopu z wykorzystaniem palisad wykonanych z pali CFA [8].

Fundamenty palowe w budownictwie co do zasady znajdują uzasadnienie przy występowaniu w warstwach przypowierzchniowych gruntów o małej nośności i znacznej odkształcalności [9]. Podobnie w sytuacji, gdy w projektowanym obiekcie występują istotne obciążenia skupione (co ma miejsce m.in. w budownictwie mostowym, hydrotechnicznym, morskim lub w przypadku obiektów wysokich) oraz w przypadku obiektów istniejących, jeśli konieczne jest wzmocnienie uszkodzonych fundamentów, przeniesienie obciążeń na głębsze warstwy gruntu bądź też przekazanie większych obciążeń. Kolejną przesłanką jest ich wykorzystanie jako obudowy głębokich wykopów, garaży podziemnych. Niektóre realizacje wymagają zastosowania fundamentów palowych z uwagi na konieczność zmniejszenia wielkości osiadań bądź też różnicy osiadań.

Ponadto zgodnie z [3, 4, 9] pale w praktyce inżynieryjnej stosowane są także wtedy, gdy obiekt ma być posadowiony na podłożu mogącym doznać naruszenia lub na terenach dawnych składowisk odpadów przemysłowych, komunalnych. Palowanie można stosować w celu stabilizacji skarp, zboczy albo w celu zagęszczenia gruntu. Uzasadnieniem mogą być też kwestie ekonomiczne związane z optymalizacją fundamentu, redukcją czasu wykonania, kosztów materiałów i zakresu robót budowlanych.

Oprócz tych bardziej oczywistych przykładów obiektów posadowionych na palach, jak wiadukty, mosty, budynki wysokie, wieżowce, budowle portowe i hydrotechniczne, warto wspomnieć o innych obszarach, gdzie odpowiednio zastosowane technologie palowania przynoszą wymierne korzyści. W tym kontekście przykładem mogą być inwestycje w rozbudowę i modernizację kolei. Zwykle w przypadku takich realizacji projektanci i wykonawcy mierzą się z wyzwaniami geotechnicznymi związanymi m.in. ze wzmocnieniem bądź budową nowych torów kolejowych czy też wzmocnieniem i posadowieniem elementów sieci trakcyjnej. Rozwiązaniem może być zastosowanie mikropali. Zaletami tej technologii są trwałość, bezpieczeństwo, szybka realizacja prac z możliwością zachowania ciągłości ruchu, a także możliwość utworzenia mobilnego zaplecza budowy [10].

Przegląd wybranych inwestycji

Przegląd wybranych inwestycji to doskonała okazja, aby przyjrzeć się różnorodnym przedsięwzięciom budowlanym, które charakteryzują się zastosowaniem zaawansowanych technologii oraz innowacyjnych rozwiązań geotechnicznych. Wśród omawianych obiektów znajdują się zarówno imponujące wieżowce, jak i nowoczesna infrastruktura transportowa i energetyczna, które stanowią doskonały przykład współczesnych wyzwań inżynieryjnych. Poniżej przedstawiamy wybrane inwestycje, wyróżniające się na tle innych pod względem skali oraz zastosowanych technologii fundamentowych.

Sky Tower we Wrocławiu

Sky Tower to nietuzinkowy kompleks budynków znajdujący się w centrum Wrocławia, składający się z 56-kondygnacyjnego apartamentowca, 26-kondygnacyjnego biurowca, a także apartamentowców zakończonych kaskadowo. Pod najwyższym budynkiem zaprojektowane zostały fundamenty zespolone w postaci płyty wzmocnionej palami FPP (piled raft foundation). Technologia ta polega na przekazywaniu części obciążenia bezpośrednio na grunt znajdujący się pod płytą, a reszty na pale. Pod pozostałymi budynkami pale umieszczone zostały głównie pod trzonami i słupami o znacznym obciążeniu [11]. 

Most Jana Pawła II w Puławach

Most Jana Pawła II nad Wisłą w Puławach ma 1012 m długości i 22,3 m szerokości, a wiadukt nad drogą gminną stanowi jego przedłużenie. Rozpiętość głównego, łukowego przęsła nurtowego wynosi aż 212 m. Schemat statyczny obiektu inżynieryjnego to belka 14-przęsłowa. Most został posadowiony na palach wierconych. Podpory na terenie zalewowym zostały posadowione na palach o średnicy 1,2 m. Z kolei przyczółek i podpory przęsła nurtowego posadowiono na palach o średnicy 1,5 m [12]. 

Varso Tower w Warszawie

Varso Tower jest najwyższym budynkiem w Unii Europejskiej, mierzy 310 m. W ramach realizacji projektu dla tego przedsięwzięcia przeprowadzono szczegółowe badania geotechniczne – najgłębiej sięgający otwór badawczy został wykonany do głębokości 75 m. Badania ujawniły występowanie gruntów antropogenicznych, dalej półzwartych glin piaszczystych, piasków drobnych i średnich, a jeszcze głębiej gruntów pliocenu. Posadowienie zostało zaprojektowane na płytach fundamentowych o zróżnicowanej grubości. Aby zredukować osiadanie wieżowca, zastosowano 82 barety, pod którymi wykonano iniekcje zaczynem cementowym [13].

DCT Gdańsk

DCT Gdańsk to głębokowodny terminal kontenerowy, zlokalizowany w Porcie Gdańsk. W ostatnich latach jest stale rozbudowywany. Zadanie inwestycyjne T2 polegało na rozbudowie terminala o nowe nabrzeże o długości ok. 656 m i głębokości do ok. 17 m, a także o place składowe. Ze względu na trudne warunki gruntowe i konieczność ograniczenia osiadania fundamentów suwnicy (do 10 mm) i placów składowych (w zależności od strefy składowania 40–220 mm) przedsięwzięcie wymagało zastosowania m.in. pali i mikropali. Firma Keller wykonała w tym zadaniu łącznie pod belką podsuwnicową i masztami oświetleniowymi ponad 1000 pali CFA oraz 290 mikropali. W celu wzmocnienia podłoża pod place składowe zastosowano kolumny żwirowe KSS i kolumny betonowe FSS/CFA [14].

Elektrownia w Grudziądzu

Elektrownia w Grudziądzu typu CCGT (gazowo-parowa) ma być jedną z największych i najnowocześniejszych inwestycji tego rodzaju w Polsce. Jej oddanie do użytku planowane jest w 2025 r. Wznoszenie fundamentów tego typu obiektów często wiąże się z wykorzystaniem pali, co miało miejsce również w tym przypadku. Pod obiektami głównymi elektrowni zaprojektowano ok. 1500 pali o wymiarach 40 × 40 cm i długości od 9 m do 20 m. Masa jednego pala to średnio ok. 4,5 t [15].

Petronas Towers w Kuala Lumpur w Malezji

Petronas Towers w Kuala Lumpurzostały wpisane w 2012 r. na listę Guinness World Records jako budynki z najgłębszymi fundamentami, osiągającymi głębokość 120 m. Ze względu na wysokość i smukłość wież, a także specyfikę warunków geotechnicznych konieczne było zastosowanie pali. Użyte do posadowienia pale posiadały różne długości i średnice [16].

Narodowy Instytut Zdrowia w Utrechcie w Holandii

Narodowy Instytut Zdrowia i Środowiska RIVM w Utrechcie to instytut badawczy i doradczy w zakresie zdrowia publicznego, ochrony środowiska oraz bezpieczeństwa żywności, odpowiedzialny za dostarczanie danych i analiz dla administracji państwowej. Ponieważ działalność instytutu wiąże się z zastosowaniem zaawansowanego sprzętu laboratoryjnego, który jest wrażliwy na drgania, jego nowy budynek musiał spełniać rygorystyczne wymagania dotyczące pochłaniania drgań. W tym celu zastosowano kilka rozwiązań konstrukcyjnych m.in. w zakresie fundamentów – użyto większych i dłuższych pali oraz wytworzono pustki powietrzne w gruncie wokół budynku, aby pochłaniać drgania [17].

Aston Martin Residences w Miami w USA

Aston Martin Residences to prestiżowy wieżowiec w kształcie żagla, zlokalizowany w Miami na Florydzie. Jest to pierwsza tego typu inwestycja luksusowej marki samochodowej Aston Martin, która tym samym rozszerzyła swoją działalność na rynek nieruchomości. Przedsięwzięcie wiązało się z licznymi wyzwaniami, jak choćby fakt, że budynek został zlokalizowany na niewielkiej działce w kształcie klina o wymiarach 40 × 85 m w zwartej zabudowie miejskiej. Wymagało to zastosowania i łączenia różnych technik inżynierii geotechnicznej. Jeśli chodzi o posadowienie wieżowca, zastosowano wówczas stosunkowo nową technikę TBE (tangent bearing elements), będącą alternatywą dla pali CFA, które w tym przypadku nie mogły być wykorzystane [18].

Zbiornik retencyjny Jenner we Francji

Podziemny zbiornik retencyjny na wodę deszczową Jenner wieńczy realizację programu przeciwpowodziowego prowadzonego we Francji. Zbiornik powstał w samym środku ronda u wylotu tunelu Jenner. W ramach tego przedsięwzięcia zastosowano ściankę szczelinową o średnicy 50 m i głębokości 35 m. Wykonano 520 mikropali, których celem jest przenoszenie sił ściskających, kiedy zbiornik jest napełniony, i sił wynikających z działania wód gruntowych pod fundamentem [19].

London Array

London Array jest jedną z największych farm wiatrowych offshore na świecie. Składa się ze 175 turbin o mocy 3,6 MW, które zostały posadowione na monopalach (średnice 4,2 m i 4,7 m i długości od 45 m do 50 m). Monopale to jeden z powszechniejszych sposobów posadowienia turbin wiatrowych na morzu na wodach płytkich. Wykonywane są zwykle z okrągłych, stalowych, spawanych ze sobą segmentów, które wbija się w dno morskie. W przypadku monopali stateczność zapewniana jest przez tarcie powierzchni monopala i dna morskiego [20].

Wybrane technologie pali

Optymalne i bezpiecznie zaprojektowane posadowienia na palach wymaga właściwego doboru technologii w odniesieniu do warunków geotechnicznych, założeń konstrukcyjnych, specyficznych uwarunkowań projektowych i ekonomicznych. Szczegółowe informacje dotyczące parametrów, zasady działania, obszarów zastosowań i korzyści płynących z różnych rozwiązań można znaleźć u poszczególnych wykonawców. Poniżej wymieniono kilka popularnych technologii [21].

Pale przemieszczeniowe SDP (screw displacement piles), VDP (vibro displacement piles)

Ich wykonanie polega na wkręcaniu lub wwibrowaniu świdra albo rury. Do otworu spod świdra wprowadza się beton pod ciśnieniem oraz zbrojenie. Tego typu rozwiązania znajdują zastosowanie m.in. w obiektach infrastrukturalnych, budynkach przemysłowych, mieszkaniowych, magazynach, zbiornikach.

Pale formowane świdrem ciągłym CFA

Technologia polegająca na formowaniu otworu świdrem o pustym rdzeniu aż do osiągnięcia założonej długości pala, a następnie rozpoczęciu betonowania pod ciśnieniem przez rurę rdzeniową, w tym samym czasie unosząc świder. Następnie wprowadzane jest zbrojenie. To, co jest charakterystyczne dla pali CFA, to brak wibracji i niski poziom hałasu. Oprócz posadowienia pośredniego mogą być stosowane jako obudowy wykopów i palisady. Wykorzystuje się je także m.in. w projektach infrastrukturalnych. 

Pale prefabrykowane

Wykonywane są z użyciem kafarów lub palownic z młotami hydraulicznymi, wibrobromłotami. Wśród nich można wyróżnić pale drewniane, stalowe o przekroju H, żelbetowe, pale z rur. Technologa ta z powodzeniem może być stosowana m.in. w problematycznych uwarunkowaniach geotechnicznych, jak choćby wysokie zwierciadło wód gruntowych, znaczna grubość warstw słabych gruntów czy duża zmienność warunków gruntowych. Stosuje się je m.in. przy wykonywaniu budynków, infrastruktury, budowli hydrotechnicznych, mostów i turbin wiatrowych.

Pale prefabrykowane rurowe

To jeden z rodzajów wspomnianych wyżej pali prefabrykowanych, wykonywany z użyciem stalowych rur. Tego typu pale cechują się dużą nośnością i sprawnym montażem. Wykorzystywane są najczęściej w hydrotechnice i budownictwie infrastrukturalnym.

Pale wiercone wielkośrednicowe

Wykonywane są z wykorzystaniem rury osłonowej lub w niektórych przypadkach z użyciem zawiesiny stabilizującej. W otworze umieszcza się kosz zbrojeniowy i wprowadza się beton. Technologia ta charakteryzuje się bardzo wysoką nośnością oraz niewielkim osiadaniem. Stosuje się ją m.in. w budowie mostów, tuneli i dróg. Dostępne są różne średnice w zależności od wykonawcy (m.in. 800 mm, 1000 mm, 1500 mm).

Mikropale

To jedna z szybciej rozwijających się technologii w geotechnice. Najczęściej stosuje się otoczone zaczynem cementowym samowiercące systemowe żerdzie stalowe. Mikropale mogą pracować jako elementy nośne, przenosząc obciążenia powodujące wciskanie, wyciąganie. Mogą być także używane jako mikropale stabilizujące, pracując na zginanie, ścinanie. Stosuje się je m.in. do wzmacniania fundamentów czy konstrukcji oporowych, różnego rodzaju zakotwień, stabilizacji skarp, osuwisk [7, 21].

Jakie czynniki są kluczowe przy wyborze technologii palowania, aby zapewnić trwałość i stabilność nowoczesnych konstrukcji?

Maciej Król

Konstrukcje budowlane (zarówno nowoczesne, jak i te bardziej tradycyjne) oprócz trwałości i stabilności wymagają rozsądku ekonomicznego. Optymalna technologia geotechniczna musi gwarantować spełnienie stanów granicznych nośności i użytkowania, jak również kryteriów finansowych inwestora. Osiągnięcie tych celów jest możliwe tylko w przypadku prawidłowego rozpoznania podłoża gruntowego oraz właściwej identyfikacji charakteru pracy konstrukcji.
Pierwszy z wymienionych czynników determinuje technologię oraz stanowi podstawę do projektowania geotechnicznego. Szeroki wachlarz metod, jakimi dysponuje Keller Polska, pozwala na elastyczne podejście do każdego rodzaju podłoża. Grunty niespoiste w stanie luźnym lub nasypy niebudowlane można wzmocnić za pomocą lekkich technologii, takich jak zagęszczanie impulsowe, wibrowane kolumny z kruszywa. Konsolidację gruntów organicznych przyspieszą prefabrykowane dreny, kolumny DSM znakomicie ograniczą osiadanie budynków lub obiektów inżynieryjnych, natomiast do podłoża wymagającego głębokiego fundamentowania idealnie sprawdzą się pale przemieszczeniowe lub CFA. Nieoczywistymi, ale bardzo ważnymi danymi projektowymi (z punktu widzenia projektanta geotechnika) są informacje o budowlanej przeszłości terenu i jego wcześniejszym zagospodarowaniu. W miastach o wielowiekowej historii ta przeszłość może być naprawdę bogata, a jej wpływ na prace geotechniczne jest bardzo istotny. Oczywiste jest, że pozostałości w gruncie starych budowli, murów, fundamentów nie mogą być przeciwskazaniem do rezygnacji z kondygnacji podziemnej lub zmniejszenia obciążeń na budynek. W takich przypadkach sprawdzają się pale wiercone w orurowaniu (VDW), za pomocą których z powodzeniem realizowane są prace w trudnych warunkach gruntowych albo w podłożu skalnym.
Drugim aspektem jest właściwa identyfikacja charakteru pracy konstrukcji. Dzisiejsza inżynieria budowlana przypomina szycie na miarę, czyli rozwiązanie musi być indywidualnie dopasowane do wymagań inwestora. Rolą geotechnika jest przedstawienie klientowi rozwiązania skrojonego na jego potrzeby, z jednoczesnym uświadomieniem ryzyk i zagrożeń. Obiekty, wobec których nie stosuje się wysokich rygorów w zakresie osiadania, zwykle nie wymagają głębokiego fundamentowania, stąd dużo lepszym sposobem poprawy parametrów gruntu będą, wymienione wcześniej, szybsze i tańsze technologie wibro. Z drugiej strony generujące znaczne naprężenia obiekty przemysłowe, magazyny wysokiego składowania, dla których kryteria osiadania bynajmniej nie są liberalne, wymagają technik głębokiego fundamentowania, np. w postaci pali CFA. Właściwy dobór metod geotechnicznych, spełniających jasno sprecyzowane założenia projektowe, pozwala na zachowanie ekonomicznego rozsądku i uniknięcie niepotrzebnego ryzyka.
Podsumowując, kluczowa dla osiągnięcia celu jest współpraca pomiędzy inwestorem, architektem, konstruktorem i geotechnikiem już na wczesnym etapie realizacji inwestycji. Właściwe określenie wymagań i prawidłowe rozpoznanie podłoża przeprowadzone w początkowym stadium budowy prowadzi do finansowego i technicznego sukcesu.

Podsumowanie

W czasach dynamicznej rozbudowy miast i infrastruktury oraz realizacji śmiałych i wyrafinowanych obiektów projektanci i wykonawcy mierzą się coraz częściej z wyzwaniami związanymi m.in. z posadowieniem silnie obciążonych obiektów w trudnych warunkach geotechnicznych lub skomplikowanym otoczeniu. Takie uwarunkowania wymagają zastosowania fundamentów specjalnych, jak fundamenty palowe.

Palowanie to technologia na tyle uniwersalna, że można ją stosować w różnych gałęziach budownictwa – lądowym, hydrotechnicznym, morskim. Z drugiej strony dostępny duży wachlarz poszczególnych metod wykonania pozwala na dobranie rozwiązania optymalnego dla danego przypadku zarówno z technicznego punktu widzenia, jak i ekonomii przedsięwzięcia.

W artykule [22] autorki podają, że 50% wszystkich wykonanych fundamentów głębokich w tamtym czasie stanowiły fundamenty palowe. Technologie palowe są stale rozwijane, wprowadza się ulepszenia, mechanizację, komputeryzację. Jako barierę autorki wskazują przyzwyczajenie projektantów do stosowania wybranego typu pali. Konieczne jest upowszechnianie wiedzy na temat poszczególnych rozwiązań, tak aby wspierać proces ich racjonalnego doboru.

Literatura

[1] Sobala D.: Prefabrykowane żelbetowe pale wbijane (online). AARSLEFF Sp. z o.o., 2010. Dostępny w Internecie: https://aarsleff.pl/uploads/OxF08Jgw/prefabrykowane_zelbetowe_pale_wbijane1.pdf (dostęp 31 stycznia 2025).
[2] Gwizdała K., Więcławski P., Słabek A.: Rozwój technologii posadowienia na fundamentach palowych. W: Analizy i doświadczenia w geoinżynierii. Red. J. Bzówka, M. Łupieżowiec. Gliwice 2017, s. 143–160.
[3] Biernatowski K., Dembicki E., Hera E., Rossiński B., Rossman J., Rzepka J., Sułocki J.: Fundamentowanie. Projektowanie i wykonawstwo. T. 2. Arkady. Warszawa 1988, s. 208–211. 
[4] Jaromniak A., Kłosiński B., Grzegorzewicz K., Cielenkiewicz T.: Pale i fundamenty palowe. Arkady. Warszawa 1976, s. 11–13, 33–38.
[5] Rybak C., Puła O., Sarniak W.: Fundamentowanie. Projektowanie posadowień. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne. Wrocław 2001, s. 126.
[6] Kłosiński B.: Współczesne pale wiercone – cz. I (online). „Inżynier Budownictwa”, 23 lutego 2010. Dostępny w Internecie: https://inzynierbudownictwa.pl/wspolczesne-pale-wiercone-cz-i/ (dostęp 31 stycznia 2025). 
[7] Kłosiński B.: Zasady i problemy projektowania mikropali według Eurokodu 7. „Geoinżynieria” 2014, nr 3, s. 26–32.
[8] Madej Ł.: Jak zabezpieczać wykopy w gęstej zabudowie miejskiej i złożonych warunkach gruntowych?. „GDMT geo­inżynieria drogi mosty” 2018, nr 2, s. 28–31.
[9] Gwizdała K.: Projektowanie fundamentów na palach. Materiały konferencyjne XX Ogólnopolskiej Konferencji Warsztat Pracy Projektanta Konstrukcji, Wisła, Ustroń 2005. 
[10] Maca N.: Nowoczesne rozwiązania geotechniczne szansą na szybszą modernizację infrastruktury kolejowej. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2018, nr 5, s. 54–58.
[11] Kłosiński B., Andrzejewski J.: Fundamenty wieżowca Sky Tower we Wrocławiu. „GDMT geo­inżynieria drogi mosty” 2009, nr 3, s. 44–48.
[12] Grej K., Biliszczuk J.: Największy most łukowy w Polsce. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2008, nr 5, s. 63–65.
[13] Tarczyński K.: Technologia posadowienia Varso Tower – najwyższego budynku w UE (online). Dostępny w Internecie: http://www.geotekst.pl/artykuly/geologia/technologia-posadowienia-varso-tower-najwyzszego-budynku-w-ue (dostęp 23 lutego 2025).
[14] Terminal DCT2 Port Północny (online). Keller, 2025. Dostępny w Internecie: https://www.keller.com.pl/realizacje/terminal-dct2-port-polnocny (dostęp 26 lutego 2025).
[15] Budowa elektrowni w Grudziądzu nabiera rozmachu (online). Energa, 9 grudnia 2022. Dostępny w Internecie: https://media.energa.pl/pr/782314/budowa-elektrowni-w-grudziadzu-nabiera-rozmachu?utm_source=chatgpt.com (dostęp 20 lutego 2025).
[16] Pawłowski A., Cała M.: Konstruowanie podziemia i fundamentów budynków wysokich. „Materiały Budowlane” 2014, nr 3, s. 52–54.
[17] The Netherlands, Utrecht, RIVM – CBG building. Foundations without vibrations (online). Franki Foundations Belgium, 2024. Dostępny w Internecie: https://www.ffgb.be/en/projects/rivm-cbg-building (dostęp 26 lutego 2025). 
[18] Driving excellence at Aston Martin Residences (online). Keller, 27 Jun 2024. Dostępny w Internecie: https://www.keller.com/news/driving-excellence-aston-martin-residences (dostęp 20 lutego 2025).
[19] Jenner stormwater tank, France (online). Soletanche Bachy, 2025. Dostępny w Internecie: https://www.soletanche-bachy.com/en/offer-portfolio/bassin-de-stockage-enterre-jenner-france (dostęp 20 lutego 2025).
[20] Tarełko W.: Morskie farmy wiatrowe. Posadowienie turbin wiatrowych. „Inżynieria Morska i Geotechnika” 2015, nr 6, s. 888–897.
[21] Keller Polska: Technologie palowe Keller Polska. „Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne” 2019, nr 6, s. 96–98.
[22] Sobotka A., Pająk M.: Rozwój technologii palowania i problem ich wyboru. „Przegląd Budowlany” 2009, nr 2, s. 40–49.