REKLAMA
Drogi Inż. Bezwykopowa Tunele Wod-Kan Archiwum NBI Materiały
16 Minut czytania

Poprawny dobór rur do budowy przewodów kanalizacyjnych

Specyfiką rur kanalizacyjnych jest niespotykana w przypadku innych budowli inżynieryjnych, np. mostów, hal fabrycznych, budynków mieszkaniowych, wielość rodzajów materiałów, z których mogą być wykonane. Stąd też wybór rur do budowy przewodów kanalizacyjnych nie może być przypadkowy, ale powinien być uzasadniony analizą ich własności w kontekście specyfiki wbudowania oraz późniejszej eksploatacji, a także możliwością ich odnowy w przyszłości jak największą liczbą dostępnych metod bezwykopowych.

Spis treści

Uwagi wstępne

Stosowane rury kanalizacyjne różnią się sztywnością (rury sztywne, półsztywne, sprężyste, podatne, lepkosprężyste), prognozowaną trwałością, odpornością korozyjną, odpornością na ścieranie się, zróżnicowanym przebiegiem procesów starzeniowych, a także własnościami materiałowymi, takimi jak ciężar objętościowy, wytrzymałość na rozciąganie i ściskanie, wydłużenie całkowite po rozerwaniu, granica plastyczności, moduł sprężystości (w przypadku rur z tworzyw sztucznych moduł pełzania i relaksacji – krótkotrwały i długotrwały), przewodność cieplna, oporność elektryczna, wydłużenia termiczne. Duże różnice we własnościach rur kanalizacyjnych są czynnikiem pozytywnym, dającym większą możliwość dokonania wyboru takich rozwiązań, które dla zadanych warunków ich wbudowania, a następnie eksploatowania w możliwie najwyższym stopniu spełnią stawiane im wymagania.

Poniżej dokonano analizy problemów związanych z poprawnym doborem rodzaju rur kanalizacyjnych, wskazując kolejno możliwe rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne, ich własności mające najistotniejszy wpływ na dobór rodzaju rur oraz problemy dotyczące poprawnego doboru ich parametrów wytrzymałościowych.

Rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne przewodów kanalizacyjnych 

Rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne przewodów kanalizacyjnych o konstrukcji sztywnej i sprężystej zostały zaprezentowane m.in. w książce Rury kanalizacyjne, t. III. Rury o konstrukcji sztywnej i sprężystej [1] (ryc. 1). 

Ryc. 1. Okładka książki Rury kanalizacyjne, t. III. Rury o konstrukcji sztywnej i sprężystej

Opisano w niej rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne rur i kanałów dawniej stosowanych (drewnianych, kamiennych i ceglanych), używanych jeszcze niedawno (azbestowo-cementowych, z betonu sprężonego w opcji strunobetonu), coraz rzadziej wykorzystywanych (z żeliwa szarego) oraz rur powszechnie obecnie stosowanych: kamionkowych, betonowych, żelbetowych, polimerobetonowych, stalowych i z żeliwa sferoidalnego. Podano także rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne rur nieprodukowanych jeszcze w kraju, tj. fibrobetonowych i bazaltowych. Prezentując powyższe rury, zwrócono szczególną uwagę na aktualne trendy rozwojowe dotyczące nowo wprowadzanych rozwiązań.

Analizując rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne rur, zwrócono szczególną uwagę na duże różnice między rurami betonowymi, żelbetowymi i kamionkowymi stosowanymi dawniej i obecnie. Rury betonowe i żelbetowe produkuje się teraz z betonów znacznie wyższych klas. Podczas gdy dawniej produkowano rury z betonów klas B20 (obecnie C16/20) czy B25 (obecnie C20/25), aktualnie korzysta się z betonów o zdecydowanie wyższych klasach, najczęściej od C35/45 do C70/85. Rury z nich wykonane są w zdecydowanie większym stopniu odporne na korozję i ścieranie się ich dna niż rury z niższych klas betonu wcześniejszych generacji.

Zarówno rury betonowe, żelbetowe, jak i kamionkowe obecnej generacji z uwagi na stosowanie w nich trwalszych uszczelek (SBR lub poliuretanowych zamiast sznura konopnego i zaprawy cementowej) gwarantują zdecydowanie dłuższy okres ich eksploatacji przy zachowaniu szczelności złączy. Wcześniej, w przypadku ich posadowienia poniżej zwierciadła wody gruntowej, często występowała infiltracja wód gruntowych z cząsteczkami gruntu do wnętrza przewodów kanalizacyjnych, a w przypadku posadowienia powyżej zwierciadła wody gruntowej – eksfiltracja ścieków z kanałów do otaczającego gruntu i wód gruntowych. Zjawiska te często powodowały osiadanie rur i ich spękanie, kończące się wystąpieniem poważnych awarii.

Szczególnie dużą dynamikę rozwojową obserwuje się w przypadku rur z tworzyw sztucznych. Jest ona widoczna zarówno w zakresie oferowanych rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych rur z tworzyw termoplastycznych, jak i chemoutwardzalnych. Rury z tworzyw chemoutwardzalnych charakteryzują się coraz większymi, zróżnicowanymi pod względem kształtu przekrojami oraz coraz wyższymi sztywnościami obwodowymi, szczególnie gdy są stosowane w bezwykopowej budowie przewodów kanalizacyjnych.

W przypadku rur termoplastycznych również obserwuje się bardzo dużą dynamikę rozwojową w zakresie oferowania rur z tworzyw o coraz wyższych parametrach wytrzymałościowych, coraz większych przekrojach poprzecznych, a w przypadku zastosowań bezwykopowych rur z dodatkowymi powłokami ochronnymi.

Duża liczba możliwych do zastosowania rodzajów rur kanalizacyjnych stwarza możliwość doboru właściwych rur dla zadanych warunków ich wbudowania i eksploatowania. W przypadku budowy przełazowych kolektorów kanalizacyjnych betonowych lub żelbetowych można stosować także technologie z wykorzystaniem zwykłych deskowań, deskowań pneumatycznych lub deskowań odpowietrzanych [2]. W wielu przypadkach technologie monolityczne stanowią bardzo korzystną ze względów finansowych alternatywę w stosunku do rur produkowanych fabrycznie.

Wpływ czynników eksploatacyjnych na trwałość przewodów kanalizacyjnych

Problematyka wpływu czynników eksploatacyjnych na trwałość przewodów kanalizacyjnych została m.in. omówiona w książce Rury kanalizacyjne, t. I. Własności materiałowe [3] (ryc. 2). 

Ryc. 2. Okładka książki Rury kanalizacyjne, t. I. Własności materiałowe

Czynniki eksploatacyjne powinny być uwzględniane już na etapie projektowania konstrukcyjnego rur kanalizacyjnych, szczególnie w przypadku, gdy są one ułożone z dużym spadkiem podłużnym (istotna jest wtedy odporność rur na ścieranie się), gdy w kanale płyną ścieki sanitarne, zwłaszcza przemysłowe (istotna jest wtedy odporność rur na korozję), lub np. gdy kanałem płyną ścieki o podwyższonej temperaturze (istotne jest wtedy uwzględnienie wpływu temperatury na zmniejszanie się naprężeń przenoszonych przez rury wykonane z tworzyw termoplastycznych oraz na zmiany ich długości). W przypadku stosowania technologii bezwykopowych należy uwzględniać wpływ temperatury na długość wykopu początkowego, przez który rury są wbudowywane, na wielkość siły i czas wciągania rur, a także na ich wydłużenie [4]. W artykule [4] podano m.in. dziewięć ryzyk towarzyszących wciąganiu rur polietylenowych do wnętrza przewodów kanalizacyjnych na przykładzie bezwykopowej technologii rehabilitacji o nazwie długi relining.

Bazując na wynikach badań laboratoryjnych, zamieszczono w [3] odpowiednie monogramy i wzory umożliwiające obliczanie grubości startego dna w rurze kanalizacyjnej jako funkcji materiału rury, jej średnicy, rodzaju transportowanych ścieków (bytowo-gospodarcze, deszczowe, ogólnospławne), prędkości przepływu ścieków oraz średniej wysokości przekroju kanału wypełnionego ściekami. W [3] zamieszczono także wzór umożliwiający obliczanie ubytku korozyjnego w rurach betonowych i żelbetowych.

Na podstawie wyników wieloletnich badań przewodów kanalizacyjnych techniką wideo [5] prowadzonych przez Katedrę Wodociągów i Kanalizacji na Politechnice Świętokrzyskiej zaproponowano w powyższym wzorze wartość współczynnika uwzględniającego tempo przebiegu procesów korozyjnych w zależności od klasy betonu zastosowanego w rurach. Z tego wzoru wynika, że tempo procesów korozyjnych dla betonów obecnie stosowanych jest wielokrotnie niższe od tempa korozji wewnętrznej obserwowanego w rurach betonowych poprzednich generacji, wykonywanych z betonów o niskich klasach. W przypadku rur z betonu klas C16/20 i C35/45 różnica ta jest ok. sześciokrotna.

Istotnym czynnikiem mającym z kolei wpływ na trwałość rur wykonanych z tworzyw termoplastycznych jest temperatura transportowanych w nich mediów. W [3] zamieszczono wykresy dla rur wykonanych z różnych termoutwardzalnych tworzyw sztucznych, pokazujące zmiany naprężeń przenoszonych przez te rury w funkcji czasu w zależności od temperatury mediów transportowanych tymi rurami. 

Przykładowo w rurach polietylenowych PE80 przy temperaturze transportowanego medium 20 °C naprężenia w okresie 50 lat zmieniają się z ok. 10,7 MPa do ok. 8 MPa, a w temperaturze 40 °C z ok. 7,8 MPa do ok. 5,9 MPa. W przypadku temperatury 50 °C po upływie ok. dziewięciu lat następuje bardzo gwałtowny spadek naprężeń, a prognozowana trwałość rur nie przekracza w tym przypadku ok. 20 lat. Przy temperaturze 80 °C gwałtowny spadek naprężeń obserwowany jest po ok. 42 dniach, a trwałość rur w tym przypadku wynosi zaledwie ok. roku.

Podobne zależności obserwuje się w przypadku innych rur wykonanych z tworzyw termoplastycznych, przy czym np. rury wykonane z polietylenu PE100, PE-X czy PB wykazują kolejno coraz to wyższe odporności na temperaturę transportowanych nimi mediów.

W przypadku typowych przewodów kanalizacyjnych funkcjonujących w infrastrukturze miejskiej powyższy problem (wysokich temperatur ścieków, sięgających ponad 40 °C) nie istnieje. Dotyczyć on może głównie rurociągów przemysłowych. 

Powyższe informacje wskazują, że:

  • powinno się na etapie doboru rozwiązań materiałowo-konstrukcyjnych rur uwzględniać czynniki eksploatacyjne, takie jak np. odporność rur na ścieranie, korozję wewnętrzną i zewnętrzną czy podwyższoną temperaturę;
  • analizując różne rozwiązania materiałowo-konstrukcyjne, należy brać pod uwagę fakt, że odporność rur na wyżej wymienione czynniki ulega systematycznej poprawie w najnowszych generacjach rur. Potwierdza to przykład bardzo zróżnicowanej odporności korozyjnej rur betonowych klas C16/20 i C35/45 (różnica ok. sześciokrotna) czy odporności na czynniki termiczne rur polietylenowych (trwałość rur wykonanych z PE80 w temperaturze 80 °C wynosi ok. roku, a np. rur z PE-X minimum 25 lat).

W przypadku silnie korozyjnego środowiska zewnątrzkanałowego istotna jest również trwałość zewnętrznej powłoki rur, a także inne cechy, których porównania również dokonano w [3]. Na trwałość rur wpływają też w sposób bardzo istotny ich ewentualne uszkodzenia powstałe na etapie transportu i montażu, w tym w sposób szczególny uszkodzenia powłok ochronnych, stosowanych np. w rurach stalowych lub żeliwnych.

Istotnym czynnikiem jest także poprawna budowa przewodów kanalizacyjnych, zgodna z instrukcją producentów.

Jednym z najistotniejszych czynników jest gwarancja bezpieczeństwa konstrukcyjnego rur, bezpośrednio związana z poprawnym ustaleniem obciążeń oddziałujących na rury na etapie ich konstrukcyjnego projektowania. Konieczne jest uzyskanie wymaganego współczynnika bezpieczeństwa w zakresie nośności i naprężeń rur o konstrukcji sztywnej lub sprężystej oraz w zakresie naprężeń, ugięć i stateczności rur z tworzyw sztucznych.

Projektowanie konstrukcyjne przewodów kanalizacyjnych z uwzględnieniem parametrów eksploatacyjnych na ściśle określony czas wyrażony w latach

Problematykę projektowania konstrukcji przewodów kanalizacyjnych zawarto w książce [6] (ryc. 3). Zamieszczono w niej 13 rozdziałów zatytułowanych następująco: Obciążenia rur kanalizacyjnych, Siły wewnętrzne w kanałach o przekroju kołowym, Siły wewnętrzne w kanałach o przekroju prostokątnym, Wymiarowanie konstrukcji rurowych, Wcześniej stosowane metody obliczeń konstrukcji kanałowych, Obliczenia konstrukcyjne kanałów sztywnych i podatnych o przekroju kołowym według wytycznych ATV, Obliczenia konstrukcyjne kanałów sztywnych o przekroju kołowym, jajowym i dzwonowym według Netzera, Obliczenia konstrukcyjne kołowych kanałów podatnych według metody skandynawskiej, Obliczenia konstrukcyjne kanałów dawno ułożonych w gruncie, Obliczenia konstrukcyjne kanałów budowanych metodami bezwykopowymi, Obliczenia konstrukcyjne kanałów odnawianych metodami bezwykopowymi, Optymalizacja wariantów nośności konstrukcji monolitycznych kanałów żelbetowych, Propozycja nowej metody projektowania konstrukcji kanałowych. Z samych tytułów rozdziałów wynika, że książka ta przeznaczona jest głównie dla projektantów przewodów kanalizacyjnych.

Ryc. 3. Okładka książki Rury kanalizacyjne, t. II. Projektowanie konstrukcji

Bardzo istotny wpływ na projektowanie konstrukcyjne rur kanalizacyjnych mają czynniki eksploatacyjne. W sytuacji, gdy do budowy przewodów kanalizacyjnych stosowany jest bardzo szeroki asortyment rur o bardzo silnie zróżnicowanych własnościach, niezwykle istotna staje się konieczność uwzględnienia w ich konstrukcyjnym projektowaniu czynników eksploatacyjnych, które w bardzo zróżnicowany sposób oddziałują na poszczególne rury.

W ostatnim rozdziale książki [6] jej autor zamieścił propozycję własnej metody o nazwie KA-2004, która umożliwia projektowanie konstrukcyjne rur kanalizacyjnych z uwzględnieniem czynników eksploatacyjnych, a także projektowanie konstrukcyjne rur na ściśle określony w latach gwarantowany okres ich eksploatacji.

Czynniki eksploatacyjne uwzględnia się w tej metodzie przez np. określanie ubytku grubości konstrukcji kanałowej powstałego wskutek procesów korozyjnych lub ścierania się dna rur dla zadanego okresu czasowego.

Przedłużenie projektowanego okresu eksploatacji rur kanalizacyjnych można osiągnąć trzema sposobami:

  • przez pogrubienie ścian niektórych rur, 
  • wykonanie w niektórych rurach dodatkowej, wewnętrznej powłoki rurowej, odpornej na korozję lub ścieranie się,
  • przez zastosowanie łącznie dwóch wyżej podanych sposobów.

Bardziej szczegółowy opis tej metody z przykładem obliczeniowym podany jest w [6].

Gwarantowane okresy eksploatacji poszczególnych rodzajów rur najnowszej generacji w typowych warunkach eksploatacyjnych można przyjąć, bazując np. na zaleceniach niemieckich organizacji technicznych. Wynoszą one:

  • 100 lat dla rur kamionkowych, betonowych, stalowych i z żeliwa sferoidalnego (w tych dwóch ostatnich z odpowiednimi wewnętrznymi i zewnętrznymi powłokami ochronnymi),
  • 50 lat dla rur z tworzyw sztucznych.

Powyższe zalecenia dotyczące trwałości rur zakładają nieuszkodzenie rur oraz ewentualnych powłok ochronnych (np. zastosowanych w rurach stalowych i żeliwnych) na etapie ich transportu i wbudowania oraz ich wbudowanie zgodnie ze stosownymi instrukcjami, czyli np. niezasypywanie rur gruntem zawierającym kamienie, które mogą niszczyć izolację rur stalowych lub żeliwnych lub wbijać się w ściankę rur z tworzyw sztucznych, a także ich poprawną eksploatację.

Pozycje książkowe o rurach kanalizacyjnych z tworzyw sztucznych

Pozycje książkowe [1, 3, 6] tylko w niewielkim stopniu dotyczyły problematyki rur z tworzyw sztucznych. Pozycja [3] prezentowała tylko niektóre własności rur z tworzyw sztucznych, a pozycja [6] dotyczyła wyłącznie konstrukcyjnego projektowania tych rur metodami niemiecką i skandynawską.

Bardzo cenną pozycją omawiającą specyfikę rur z tworzyw sztucznych jest książka [7], przetłumaczona z języka angielskiego na język polski przez Polskie Stowarzyszenie Rur i Kształtek z Tworzyw Sztucznych. Oryginalna wersja ukazała się w 1999 r. Równie przydatna jest pozycja [8], wydana zaledwie rok później przez Niemieckie Stowarzyszenie Producentów Rur z Tworzyw Sztucznych, ale nieprzetłumaczona na język polski. Mimo upływu ćwierć wieku od wydania obu tych pozycji nadal zawierają one szereg ważnych informacji umożliwiających zarówno studentom, jak i projektantom, a także producentom i firmom wykonawczym poznanie lepkosprężystej specyfiki rur z tworzyw sztucznych. 

W książce [7] wyjaśniono na przykładzie mechanicznego modelu istotę rur z tworzyw sztucznych, w którym ich odkształcenia reprezentują szeregowo ze sobą połączone: sprężyna (reprezentująca sprężystość), sprężyna z tłumikiem (reprezentująca hamowaną przez tłumik sprężystość sprężyny) i ostatni tłumik (reprezentujący lepkość). Model ten stanowi podstawę do zrozumienia istoty zjawisk pełzania i relaksacji rur z tworzyw sztucznych. Książka zawiera szereg informacji o rurach wykonanych z różnych tworzyw sztucznych, parametrach dotyczących ich wytrzymałości i trwałości, ich projektowaniu, technikach montażowych, kontroli jakości rur. Specyfika projektowania, wykonawstwa i eksploatacji tych rur znacząco odbiega od specyfiki rur o konstrukcjach sztywnych i sprężystych, opisanej m.in. w [1]. Stąd też wiedza ta powinna być szeroko propagowana, aby unikać błędów projektowych, wykonawczych lub popełnianych na etapie eksploatacji tych rur.

W książce [7] zawarto także szereg mało znanych informacji o tych rurach, np. że specyfiką ciśnieniowych rur z tworzyw sztucznych jest zwiększanie się ich średnicy w funkcji czasu. Np. w rurach PE63 dla projektowanego w nich naprężenia 5 MPa rozszerzenie średnicy rury po trzyminutowym obciążeniu wynosi 0,56%, a następnie dalej wzrasta, osiągając po 50 latach wartość 4%. Zatem taka rura o średnicy 500 mm zwiększyłaby docelowo swoją średnicę do 520 mm, jednocześnie nieznacznie zmniejszając swoją grubość. Jedną z ciekawszych informacji zamieszczonych w [7] są wyniki badań zgrzewanych rur polietylenowych w których współczynnik zgrzewania wynosił zaledwie 0,45–0,13, czyli w najgorszym przypadku wytrzymałość rury przy jej wciąganiu do wykopu wynosiłaby zaledwie 13% wymaganej wytrzymałości. Przykład ten dotyczył niekorzystnych warunków zgrzewania, szczególnie w zakresie docisku końców rur do siebie w trakcie zgrzewania. Ponieważ w Polsce występowały przypadki rozrywania się wciąganych zgrzewanych rur polietylenowych w miejscach ich zgrzewania, należałoby zawsze dokładnie kontrolować jakość zgrzewów rur. To tylko niektóre z wielu innych ważnych informacji zamieszczonych w tej książce.

Istotne dla projektantów rur z tworzyw sztucznych są także pewne informacje dotyczące własności tych rur zamieszczone w [3], a szczególnie wykresy dotyczące zmian dopuszczalnych naprężeń jako funkcji czasu i temperatury oraz tablice dotyczące ich odporności na różne substancje chemiczne.

W ostatnich 25 latach, jakie upłynęły od wydania obu wymienionych książek o rurach z tworzyw sztucznych, nastąpił znaczący postęp w doskonaleniu własności tych rur, pojawiły się nowe generacje rur i nowe zalecenia dotyczące ich projektowania. W [1] omówiono tylko problematykę rur o konstrukcjach sztywnych i sprężystych. Z uwagi na konieczność zestawienia aktualnej wiedzy o rurach z tworzyw sztucznych, obejmującej także ostatnie ćwierćwiecze, potrzeba napisania nowej pozycji książkowej o rurach z tworzyw sztucznych jest z roku na rok coraz bardziej aktualna. Stanowiłaby ona uzupełnienie wiedzy zawartej w tomach I–III zaprezentowanych powyżej książek Rury kanalizacyjne.

Uwagi końcowe

Problematyka poprawnego doboru rodzaju rur dla konkretnej inwestycji jest interdyscyplinarna, uwarunkowana dużą liczbą różnych czynników, z których niektóre w pewnych sytuacjach są nieistotne, np. ścieralność dna w przypadku kanałów projektowanych z minimalnymi spadkami podłużnymi w terenach płaskich, a w niektórych bardzo ważne, np. ścieralność dna w przypadku kanałów projektowanych w terenach zróżnicowanych wysokościowo z dużymi spadkami podłużnymi. Problem ten dotyczy także wielu innych czynników oraz różnic odnoszących się do własności rur.

Spotykane nieraz próby tworzenia a priori rankingu rur od najlepszych do najmniej korzystnych, a takie zdarzały się, należy uznać jako metodologicznie niepoprawne. Nie ma lepszych i gorszych rur. Ewentualny ranking możliwy jest do ustalenia tylko dla konkretnej inwestycji, po uszczegółowieniu oczekiwanych wymagań dotyczących najistotniejszych cech rur oraz po uwzględnieniu warunków ich wbudowania (zagłębienie, rodzaj gruntu, wysokość zwierciadła wody gruntowej, rodzaj obciążeń użytkowych), warunków ich eksploatowania (korozyjność środowiska wewnątrz- i zewnątrzkanałowego, spadek podłużny kanału, temperatura ścieków) oraz ewentualnych innych nietypowych czynników, np. występowania szkód górniczych.

Istotnym czynnikiem przy doborze rodzaju rur jest także oczekiwany okres ich eksploatacji określony w latach. W przypadku poszukiwania rozwiązań o wyższej trwałości od minimalnego gwarantowanego okresu eksploatacji dla danego rodzaju rur można znaleźć odpowiednie rozwiązanie, bazując np. na metodzie KA-2004, opisanej w [6]. 

Literatura

[1] Kuliczkowski A.: Rury kanalizacyjne, t. III. Rury o konstrukcji sztywnej i sprężystej. Monografia nr 4. Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce 2008.

[2] Kuliczkowska E., Lisowska J.: Budowa betonowych kolektorów kanalizacyjnych w technologiach monolitycznych. „Instal” 2024, nr 10, s. 47–50.

[3] Kuliczkowski A.: Rury kanalizacyjne, t. I. Własności materiałowe. Monografia nr 28. Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce 2001.

[4] Kuliczkowski A.: Wybrane problemy i ryzyka w projektowaniu „długiego Reliningu” z zastosowaniem rur polietylenowych. „Instal” 2024, nr 11, s. 23–27.

[5] Kuliczkowska E.: Kryteria planowania bezwykopowej odnowy nieprzełazowych przewodów kanalizacyjnych. Monografia nr 3. Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce 2008.

[6] Kuliczkowski A.: Rury kanalizacyjne, t. II. Projektowanie konstrukcji. Monografia nr 42. Wydawnictwo Politechniki Świętokrzyskiej. Kielce 2004.

[7] Janson L.-E.: Rury z tworzyw sztucznych do zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. Polskie Stowarzyszenie Rur i Kształtek z Tworzyw Sztucznych. Toruń 2010.

[8] Ant E., Wehage C.: Kunststoffrohr Handbuch. Kunstoffrohrverband e.V. Bonn. Vulkan-Verlag. Essen 2000.

XI Międzynarodowa Konferencja Technologie Bezwykopowe NO-DIG POLAND 2025 – kup bilet

Kalendarium wydarzeń
Sklep internetowy NBI
REKLAMA