XXVII Europejska Wyprawa Mostowa Szkocja 2022

Szkocja wraz z Anglią, Walią i Północną Irlandią tworzą Zjednoczone Królestwo Anglii, Szkocji i Irlandii Północnej, w którym Szkocja posiada pewną autonomię. Zajmuje terytorium o powierzchni 78 782 km², z liczbą ludności 5,4 mln, o PKB 39,7 tys. USD na osobę. Jest więc dosyć biednym regionem Wielkiej Brytanii, gdzie PKB wynosi średnio 56,5 tys. USD na osobę. Stolicą Szkocji jest Edynburg, ale największym miastem jest Glasgow.

Jako jednolity organizm społeczny i gospodarczy Szkocja istnieje od IX w., kiedy to Kenneth MacAlpin (zm. 858), władca celtyckiego królestwa Dalriady (841–858), zdobył koronę królestwa Piktów (848–858; jego matka pochodziła z piktyjskiego rodu królewskiego), jednocząc oba państwa. Pod koniec XIII w. Szkocja została najechana i podbita przez Anglików, po czym przez dwa wieki walczyła o swoją suwerenność mimo nasilających się angielskich wpływów. W 1297 r. wybuchł bunt Williama Wallace’a, a w 1314 r. Robert I Bruce został uznany za faktycznego króla Szkocji (po bitwie pod Bannockburn). Od 1603 r. Szkocja i Anglia miały wspólnego władcę (unia personalna), a od 1707 r. wspólny parlament. Szkoci nigdy nie pogodzili się do końca z angielską dominacją, co wraz z poparciem dla legitymistycznej dynastii Stuartów doprowadzało wiele razy do powstań. Obecnie nasiliły się w Szkocji tendencje separatystyczne. Od 1998 r. posiada własny rząd i parlament. Kiedy kilka lat temu Wielka Brytania opuściła Unię Europejską, Szkocja głosowała za pozostaniem we Wspólnocie. W Szkocji są używane trzy języki: szkocki (gaelicki; z grupy języków celtyckich – ok. 11 tys. ludzi), scots (język z grupy zachodniogermańskich – ok. 1,5 mln ludzi) i angielski.

Szkocja jest obok Irlandii centrum produkcji whisky. Ważnymi elementami gospodarki są rybołówstwo i wydobycie ropy naftowej z dna Morza Północnego. Siedzibą wielu kompanii naftowych jest Aberdeen. Przemysł skupiony jest w centralnej części kraju, na terenach Niziny Środkowoszkockiej, i na wschodnim wybrzeżu. Rozwinięty jest przemysł metalurgiczny (hutnictwo żelaza i aluminium), elektrotechniczny, elektroniczny, maszynowy, chemiczny, włókienniczy, papierniczy i spożywczy. Urodzajne tereny rolnicze ciągną się od pasa centralnych nizin, przez wschodnie wybrzeże, aż do Fraserburgha. Uprawia się głównie jęczmień i owies. Szkocja posiada własne banknoty i monety (funty szkockie), emitowane przez trzy szkockie banki: Royal Bank of Scotland, Bank of Scotland oraz Clydesdale Bank. Obowiązującą walutą jest funt szterling. Funtami szkockimi płacić można na terenie całej Wielkiej Brytanii, choć poza Szkocją nie zawsze są honorowane. Z naszych obserwacji wynika, że wielu szkockich sprzedawców przyjmuje funty szkockie z dużą niechęcią. W kantorach poza granicami Wielkiej Brytanii funty szkockie są zwykle wymieniane po kursie niższym niż funt szterling lub nie są akceptowane.

Klimat w Szkocji jest umiarkowany, morski, o dość niestabilnej pogodzie. Szkockie przysłowie brzmi „If you don’t like the weather, wait a minute” (Jeśli nie podoba ci się pogoda, poczekaj minutę). Szkocja poddana jest dobroczynnemu wpływowi Prądu Zatokowego (Golfsztromu), co czyni tutejszy klimat dużo cieplejszym niż obszary na porównywalnych stopniach szerokości geograficznej, jak np. Oslo w Norwegii. Temperatury są niższe niż w pozostałych częściach Wielkiej Brytanii, co naturalnie wynika z położenia na północy wyspy. Zimą temperatury oscylują w granicach od 0 °C do 5 °C. Najniższa zanotowana temperatura w Szkocji wyniosła w styczniu 1982 r. -27,2 °C w pobliżu Braemar położonego w Grampianach. Temperatury w lecie oscylują od ok. 13 °C do 16 °C. Najwyższa odnotowana temperatura wyniosła 32,9 °C (9 sierpnia 2003 r. w Greycrook). W zachodniej części jest zazwyczaj cieplej i bardziej deszczowo niż na wschodzie Szkocji. Na zachodzie roczne opady wynoszą ok. 3000 mm.

4 lipca 2022 r. – pierwszy dzień wyprawy

Wyprawa rozpoczęła się na krakowskim lotnisku w Balicach o godz. 3 nad ranem. Pod wodzą pilota Franciszka Brodzkiego nasza grupa przeszła szczęśliwie odprawę bagażową i odprawę bezpieczeństwa i o 6.00 odleciała do Frankfurtu nad Menem, gdzie dołączyły dwie osoby z Warszawy. W pełnym składzie odlecieliśmy z Frankfurtu o 7.35 i dotarliśmy o 11.00 na lotnisko w Edynburgu, które znajduje się ok. 15 km od centrum miasta. Bezpośrednio po przylocie i odprawie wsiedliśmy do autokaru i przystąpiliśmy do realizacji planu wyprawy.

Pierwszym punktem było zwiedzanie zamku królewskiego w Edynburgu, którego początek sięga IX w. p.n.e. Zamek jest usytuowany na szczycie monumentalnego, skalistego wzniesienia (120 m n.p.m.) w samym centrum miasta. Budowla powstała w XII w., ale była wielokrotnie przebudowywana. Większa część obecnych murów pochodzi z XVI w., z godnym uwagi wyjątkiem w postaci kaplicy św. Małgorzaty z wczesnych lat XII w. Kaplica ta jest dziś najstarszym budynkiem w Edynburgu.

Po wizycie na zamku przespacerowaliśmy się wzdłuż ulicy Royal Mile (Królewskiej Mili), reprezentacyjnej ulicy Edynburga, która rozciąga się od zamku do pałacu Holyrood. Jest to idealne miejsce na spacer, podziwianie zabytkowej architektury i odkrywanie licznych sklepów, kawiarni i restauracji. Odbyliśmy też spacer po starym mieście, oglądając takie atrakcje, jak katedra St. Giles, budynek Parlamentu, pałac Canongate, ulice Victoria i Princes, kościół Greyfiars Kirk. Na zakończenie dnia obejrzeliśmy też pomnik niedźwiedzia Wojtka, który przebył cały szlak bojowy z Armią Andersa od Syrii przez Palestynę do Włoch, a po rozwiązaniu Armii Polskiej na Zachodzie ostatnie lata życia spędził w ZOO w Edynburgu.

5 lipca 2022 r. – drugi dzień wyprawy

Rano wyruszyliśmy obejrzeć Falkirk Wheel (Diabelski Młyn z Falkirk) – podnośnię obrotową służącą do transportu jednostek pływających pomiędzy kanałem Forth and Clyde, a kanałem Union o różnicy poziomów 24 m. Nazwana tak od pobliskiej miejscowości Falkirk w centralnej Szkocji, podnośnia została otwarta 22 maja 2002 r. przez królową Elżbietę II w trakcie obchodów złotego jubileuszu jej panowania. Diabelski Młyn z Falkirk zaprojektowała brytyjska firma Butterley Engineering. Średnica koła śluzy wynosi 35 m. Kształt ramion windy śluzy został zaprojektowany w nawiązaniu do kształtu celtyckiego dwuostrzowego topora – labrysa. Każde z dwóch równoległych ramion windy mieści obrotowo zamocowaną gondolę-dok o długości 25 m i pojemności 300 m³ wody, wyposażony w wodoszczelne wrota, do którego wpływa statek. Woda łącznie ze śluzowanymi jednostkami waży 600 t. Utrzymanie gondol-doków w poziomie podczas obrotu zapewnia przekładnia zębata. Windę zaprojektowano do pracy przy obciążeniu wiatrem do 13,8 m/s (≤ 6° B). Czas cyklu śluzowania wynosi ok. 15 min, obrotu o 180° – 5,5 min, szybciej niż pokonanie pochylni o podobnej różnicy poziomów. Napęd śluzy należy do wysoce ekonomicznych. Zastosowano przekładnię z instalacją hydrauliczną, pompa hydrauliczna jest napędzana silnikiem elektrycznym o mocy 22,5 kW. Całkowite zużycie energii na jeden cykl śluzowania, tj. 4 min pracy silnika potrzebnej do wprowadzenia w ruch koła śluzy, wynosi 1,5 kWh.

Obecnie podnośnia nie ma znaczenia gospodarczego i jest używana przede wszystkim przez łodzie turystyczne. Ułatwia pokonanie dużej różnicy poziomów między połączonymi kanałami. Przed jej zbudowaniem trzeba był pokonać 14 śluz. Zwiedzanie podnośni obejmuje rejs łodzią, która jest wraz z pasażerami podnoszona na górny poziom. Potem odbywa się krótki rejs odrestaurowanym kanałem, w tym kanałem wykonanym w tunelu, i powrót na dolny poziom wodny.

Po opuszczeniu Falkirk pojechaliśmy do zamku Stirling, który jest położony na skale górującej nad miastem. W przeszłości był to zamek strzegący najbardziej na wschód wysuniętej przeprawy mostowej nad rzeką Forth, przez którą przebiegał jeden z głównych szlaków łączących północną i południową część kraju. Jako miejsce koronacji i siedziba wielu szkockich królów, a także licznych starć z Anglikami jest jednym z najbardziej znaczących zamków w kraju oraz przedmiotem dumy narodowej. Najstarsza wzmianka o zamku Stirling pochodzi z ok. 1110 r., choć jest prawdopodobne, że miejsce to zostało ufortyfikowane dużo wcześniej. Właśnie ok. 1110 r. zamek zaczął pełnić funkcję rezydencji królewskiej, bowiem w 1124 r. zmarł tutaj król Szkocji Aleksander I. Zachowana do naszych czasów budowla pochodzi w znacznej mierze z przełomu XV i XVI w. Zasadniczą część zamku stanowią wielka sala (Great Hall, ukończona ok. 1503 r.), stare apartamenty królewskie (King’s Old Building, 1496), pałac królewski (Royal Palace, 1540) oraz kaplica (Chapel Royal, 1594), otaczające czworokątny dziedziniec. Całość dopełniają mury z bramą wjazdową (1500) od strony południowej. Przed bramą zachowała się zewnętrzna linia umocnień z początku XVIII w. Na północ od głównej części zamku są zlokalizowane budynki obronne i magazyny z XVI–XIX w. (Nether Bailey), również otoczone murami. Dostęp do nich zapewnia brama północna z końca XIV w., będąca najstarszą zachowaną częścią założenia. Obecnie w zamku mieści się muzeum eksponujące odrestaurowane średniowieczne wnętrza i przedmioty z przeszłości. Z ciekawostek można polecić ekspozycję pokazującą w kilku salach pracę średniowiecznej zamkowej kuchni.

Z zamku Stirling pojechaliśmy do Glasgow, stolicy Szkocji. Glasgow leży w środkowej Szkocji, nad rzeką Clyde. Jest to największe szkockie miasto, w którym żyje blisko 600 tys. ludzi, a jego obszar metropolitalny zamieszkuje ok. 2,1 mln osób w promieniu 15 mil od centrum miasta. Jak na swój industrialny wygląd Glasgow ma zaskakująco długą historię. Jego początki sięgają VI w., kiedy to iroszkoccy misjonarze (święci Kentigern i Mungo) założyli tu celtycki klasztor, który stał się przyczółkiem krzewienia chrześcijaństwa w regionie. Jakiś czas później wybudowano tu katedrę, wokół której zawiązała się osada, z biegiem lat rozwinięta w znaczący ośrodek handlowy. W XII w. miasto stało się siedzibą biskupstwa, a pod koniec XV stulecia arcybiskupstwa. W owym czasie wielką popularnością cieszyły się miejscowe dwutygodniowe targi lipcowe. Gwałtowny rozkwit Glasgow nastąpił jednak dopiero w XVIII w., po zjednoczeniu z Anglią i rozpoczęciu na masową skalę handlu bawełną, rumem oraz tytoniem. Miasto miało wówczas opinię zamożnego i eleganckiego ośrodka kupieckiego. Takie oblicze Glasgow zmieniła epoka węgla i stali, kiedy to w pobliskim Lanarkshire odkryto pokłady węgla. W ciągu niespełna kilkudziesięciu lat tytoniowi kupcy stali się fabrykantami, rozbudowując swoje niewielkie posiadłości w ogromne zakłady przemysłowe. Rozwinął się wówczas zarówno przemysł metalowy, jak i tekstylny, bazujący na bawełnie dostarczanej z kolonii. Szybko postępująca urbanizacja i industrializacja miała też negatywne skutki. W XIX w. do Glasgow napłynęły niezliczone masy uchodźców z głodującej Irlandii oraz Szkoci. Mimo ciągłego rozwoju miejscowy przemysł nie mógł wchłonąć tak dużej liczby nowych pracowników, nie starczyło też środków na prowadzenie skoordynowanej akcji osadniczej. Efektem tego było powstanie wokół centrum wielkich połaci slumsów. Problemy te spotęgowane zostały wielkim kryzysem, jaki miał miejsce w latach trzydziestych XX w., a także zniszczeniami II wojny światowej. Glasgow określane było wówczas mianem „depressed, jobless and drectionless” (załamane, bezrobotne i zdezorientowane). Tragiczna sytuacja trwała aż do końca lat 70. XX w., kiedy to za sprawą ogromnych dotacji oraz pomocy społecznej miasto weszło na ścieżkę modernizacji i rozwoju. Wszechstronny rozwój miasta został doceniony, gdy w 1990 r. przyznano Glasgow tytuł Europejskiego Miasta Kultury. 

Bezpośrednio po przyjeździe do Glasgow odbyliśmy długi spacer po centrum miasta. Obejrzeliśmy katedrę św. Mungo, pomnik Davida Livigstone’a, badacza i eksploratora Afryki z XIX w., plac George’a, przy którym znajdują się główne budynki administracyjne miasta, oraz reprezentacyjną ulicę handlową St. Vincent.

6 lipca 2022 r. – trzeci dzień wyprawy

Tego dnia wróciliśmy do katedry św. Mungo, aby obejrzeć ją wewnątrz, a potem przyjrzeliśmy się na nowo zagospodarowanym terenom postoczniowym nad rzeką Clyde, w tym nowemu Centrum Nauki w Glasgow. Potem pojechaliśmy przez Park Narodowy Trossachs wzdłuż brzegu jeziora Lomond i zwiedziliśmy urokliwą wioskę turystyczną Luss, pełną malutkich domków, ogródków i kwiatów. Następnie obejrzeliśmy kamienny, łukowy most nad rzeką Orchy, który został zbudowany przez armię angielską w 1746 r. podczas pacyfikacji lokalnych klanów górali szkockich.

 7 lipca 2022 r. – czwarty dzień wyprawy

Pojechaliśmy obejrzeć Schody Neptuna, czyli zespół ośmiu śluz na Kanale Kaledońskim koło miasteczka Fort William. Kanał zaprojektował inż. Thomas Telford. Trasa Kanału Kaledońskiego wytyczona została wzdłuż uskoku tektonicznego Great Glen, przecinającego Szkocję w relacji z północnego wschodu na południowy zachód. Na jego trasie leżą takie jeziora, jak Loch Dochfour, Loch Ness, Loch Oich oraz Loch Lochy. Oprócz 29 śluz są tam także cztery akwedukty i 10 mostów. Obecnie kanał stanowi głównie atrakcję turystyczną. 

Dalej pojechaliśmy niezwykle atrakcyjną krajobrazowo trasą do miasteczka Mallaig, gdzie znajduje się przeprawa promowa na wyspę Skye. Po drodze oglądaliśmy dwa mosty: stalowy, kratownicowy most drogowy Ballachulish o długości 294 m z 1975 r. oraz kamienny, łukowy, kolejowy wiadukt Genfinnan, zbudowany w latach 1987–1901 i złożony z 21 przęseł po 15 m. W najwyższym punkcie wiadukt ten wznosi się na wysokość 30 m nad terenem. 

Na wyspę Skye przepłynęliśmy promem do portu Armadale, gdzie zwiedzaliśmy piękny park przy zamku Armadale z XVIII w. Potem pojechaliśmy niezwykle widokową trasą do małej wioski Sligachan, aby obejrzeć stary most Sligachan. W pogodny dzień most ten jest pięknym tłem dla pasma górskiego Cuillin i jest właściwie punktem wyjścia w te góry (Cuillin jest najsłynniejszym pasmem górskim na wyspie Skye). Z rzeką przepływającą pod starym mostem Sligachan jest związany mit, który głosi, że każdy, kto zanurzy w rzece swoją twarz, otrzyma w zamian wieczne piękno. Następnie udaliśmy się do stolicy wyspy – miasteczka Portree, gdzie zrobiliśmy mały spacer i dalej pojechaliśmy na nocleg do hotelu w miasteczku Broadford.

8 lipca 2022 r. – piąty dzień wyprawy

Rano pojechaliśmy zobaczyć punkt widokowy Brother’s Point, w pobliżu którego na początku 2008 r. odkryto ślady dinozaurów z okresu jurajskiego. Potem obejrzeliśmy klif Kilt Rock oraz wodospad Mealt Falls. Kilt Roks jest wysoką na 90 m pionową ścianą skalną, która przypomina plisowaną szkocką spódniczkę – kilt. Z tej ściany spada do oceanu wodospad Mealt Falls. Najlepszy widok na tę atrakcję turystyczną jest od strony morza lub z drona. My niestety oglądaliśmy ją od strony lądu.

Następnie pojechaliśmy do zamku Dunvegan, który jest najstarszym zamieszkałym zamkiem w Szkocji, należącym od zawsze do tej samej rodziny – wodzów klanu MacLeod. To jeden z głównych klanów na wyspie Skye. Zamek powstał w XII w. jako dom kryty strzechą na skale w Dunvegan. Lady MacLeod tamtych czasów skarżyła się Boswellowi i Johnstonowi, że nie może mieć ogrodu na tej skale. Zamek rozwijał się przez lata, w co najmniej 10 etapach budowy, do obecnego kształtu. Jednym z tutejszych skarbów jest mistyczna Flaga Wróżek – święty sztandar z cudownymi mocami. Podobno został on podarowany klanowi MacLeod przez królową wróżek w IV w. Legenda głosi, że gdy flaga była rozwinięta podczas bitwy, MacLeodowie zawsze pokonywali swoich wrogów. Opowieść mówi, że wróżka wkroczyła do zamku Dunvegan w jesienny wieczór i znalazła potomka MacLeodów. Po delikatnym ukołysaniu go i zaśpiewaniu mu kołysanki owinęła go czymś, co obecnie znamy jako Flagę Wróżek, przechowywaną w zamku do dziś. Wokół rośnie stary park, a w zamku można zwiedzić stare wnętrza. Dla chętnych była możliwość obejrzenia z łodzi kolonii fok.

9 lipca 2022 r. – szósty dzień wyprawy

Tego dnia pojechaliśmy do zamku Eilean Donan położonego na małej wyspie na styku trzech jezior, w pobliżu wioski Dornie. Jest to jeden z najczęściej fotografowanych szkockich zamków. Został wzniesiony w XIII w., ale udział jego właścicieli w powstaniach jakobickich doprowadził do jego zniszczenia w 1719 r. Ruiny odbudował gen. John Macrae-Gilstrap w XX w. Po drodze obejrzeliśmy piękny most z betonu sprężonego – most Sky. Z zamku Eilean Donan udaliśmy się na krótki spacer do wodospadów Wiktorii, a potem do Ogrodu Inverewe.

Ogród Inverewe został założony na jałowej ziemi w 1862 r. przez Osgooda Mackenziego na 850-hektarowej (2100-akrowej) posiadłości zakupionej dla niego przez jego matkę. Początkowe działania założyciela ogrodu polegały na zapewnieniu ochrony terenu przed wiatrem i erozją gleby. Aby rozwiązać te problemy, posadzono mieszankę dużych drzew i krzewów, np. sosnę korsykańską, daglezję, rododendrony. Intencją założyciela ogrodu było zasadzenie i zaaklimatyzowanie jak największej liczby egzotycznych roślin. Ogród zajmuje powierzchnię ok. 20 ha (50 akrów) i rośnie w nim ponad 2500 egzotycznych roślin i kwiatów. Wokół ogrodu zagospodarowano dalsze 800 ha (2000 akrów) gruntów w celach rekreacyjnych i ochronnych. Córka założyciela ogrodu Mairi Sawyer w 1952 r. przekazała Ogród Inverewe i całą posiadłość wraz z hojnym funduszem na ich przyszłe utrzymanie organizacji National Trust for Scotland.

10 lipca 2022 r. – siódmy dzień wyprawy

Rano pojechaliśmy w dalszą trasę na północ przez dzikie fiordy zachodniego wybrzeża Szkocji, odwiedzając takie miejscowości, jak Ullapool i Drumrunie. Po drodze obejrzeliśmy most Kylesku otwarty w 1984 r., zaprojektowany w łuku poziomym, aby wtopić się w lokalny krajobraz. Następnie odwiedziliśmy uroczą, malutką, piaszczystą plażę Oldshoremore, ewenement w Szkocji mającej z reguły skaliste wybrzeża. Potem pojechaliśmy do jaskini Smoo, którą można zwiedzać wyłącznie w czasie odpływu.

Kolejnym przystankiem było osiedle Clachan, położone na obrzeżu miasteczka Bettyhill. Tam, przy Muzeum Strathnaver, na starym cmentarzu znajduje się kamień Farra – prostokątna płyta kamienna z krzyżem piktyjskim, która pochodzi z okresu pomiędzy 800 a 850 r. Pomimo lokalnej tradycji jej pochodzenie nie jest tajemnicą. Oznacza ona grób ważnej osobistości lokalnej religijnej lub politycznej. Trzy małe, szorstkie kamienie, które stoją w pobliżu, to też są z pewnością nagrobki i mogą pochodzić z tego samego okresu.

Następnie pojechaliśmy do hotelu w miasteczku Tongue. Po drodze przejechaliśmy przez przeprawę mostową nad fiordem Kyle of Tongue, która okazała się groblą z niewielkim i nieciekawym mostem.

11 lipca 2022 r. – ósmy dzień wyprawy

Na początek pojechaliśmy do miasta Inverness. Po drodze obejrzeliśmy most Conon – niskowodny, wieloprzęsłowy most żelbetowy nad rzeką Conon. Na dojeździe do miasta Inverness przejechaliśmy przez most Kessok nad zatoką Morray Firth. Jest to most podwieszony o długości całkowitej 1056 m i rozpiętości najdłuższego przęsła 240 m. Został oddany do ruchu w 1982 r. Miasto Inverness było jedną z głównych twierdz ludu Piktów. W 565 r. do Inverness przybył Kolumba z Iony, aby nawrócić lokalnego piktyjskiego króla. Według podań zamek został wzniesiony przez króla Malcolma III, który wcześniej zrównał z ziemią zamek, gdzie zgodnie z legendą Makbet miał zabić Duncana. Budowla ta znajdowała się ok. 1 km na północny wschód od miejsca, w którym po dziś dzień stoi zamek. Król Szkocji Wilhelm I Lew nadał osadzie cztery przywileje, w tym jeden przyznający jej prawa miejskie. Nieopodal Inverness 16 kwietnia 1746 r. jakobici przegrali bitwę pod Culloden, rozpoczynając tym zagładę szkockiej kultury. Po przegranej bitwie Anglicy zakazali systemu klanowego, noszenia kiltów, używania języka gaelickiego i posiadania broni.

12 lipca 2022 r. – dziewiąty dzień wyprawy

Rano pojechaliśmy obejrzeć śluzy i most obrotowy nad Kanałem Kaledońskim w miasteczku Fort Augustus.

Dalej udaliśmy się do miejscowości Oich, gdzie obejrzeliśmy most wiszący z żelaza kutego, wybudowany w 1854 r. Rozpiętość mostu wynosi 47,4 m, a szerokość 5,2 m. Obecnie jest użytkowany jako kładka dla pieszych i dojście do farmy. Potem skierowaliśmy się do miejscowości Aberfeldy, gdzie zwiedziliśmy destylarnię whisky i zapoznaliśmy się z procesem produkcji tego trunku. W ramach zwiedzania przewidziana była degustacja miejscowych wyrobów, a dla chętnych możliwość zrobienia zakupów zarówno whisky, jak i pamiątek. Następnie wybraliśmy się do Killiecrankie na spacer malowniczym wąwozem. Mieliśmy okazję przespacerować się uroczymi kładkami dla pieszych i obejrzeć od spodu drogowy most łukowy. W pobliżu naszej trasy spacerowej na przełęczy Killiecrankie 27 lipca 1689 r. w trakcie powstania jakobitów doszło do zwycięskiej dla powstańców bitwy z siłami rządowymi.

Następnie pojechaliśmy do miasta Dundee, położonego nad lejkowym ujściem rzeki Tay do zatoki Firth of Tay. Największą atrakcją turystyczną miasta są doki Victorii, przekształcone obecnie w nowoczesną dzielnicę. Obejrzeliśmy tu Victoria and Albert Museum oraz ustawiony obok niego w suchym doku żaglowiec RRS Dicovery. Jest to jeden z ostatnich zbudowanych w Wielkiej Brytanii drewnianych trójmasztowców, na którego pokładzie Robert F. Scott eksplorował wody Antarktyki. Obejrzeliśmy też HMS Unocrn – najstarszy brytyjski okręt wojenny w służbie czynnej – służący obecnie jako hulk. Po zakończeniu zwiedzania pojechaliśmy na nocleg do hotelu w Dunfermline.

W Inverness, które jest pełnym uroku miasteczkiem, zrobiliśmy sobie przechadzkę po centrum oraz spacer brzegiem rzeki Ness, gdzie oglądaliśmy wiszącą kładkę dla pieszych oraz kościół, w którym są odprawiane msze św. po polsku. Po zwiedzeniu miasteczka pojechaliśmy nad jezioro Loch Ness, zamieszkiwane przez słynnego potwora zwanego pieszczotliwie Nessi. Niestety organizator naszej wyprawy nie wykazał się odpowiednią sprawnością organizacyjną i nie zapewnił nam prywatnej audiencji u Nessi. Musieliśmy się zadowolić obejrzeniem pomników Nessi, których nad brzegami jeziora jest pełno.

Jezioro Loch Ness to największy objętościowo zbiornik słodkowodny na Wyspach Brytyjskich. Jezioro jest długie i wąskie – liczy ok. 38 km długości i średnio 1,6 km szerokości. Znajduje się 16 m n.p.m. Przez Loch Ness przechodzi trasa żeglugowa Kanału Kaledońskiego. Brzegi zbiornika są dosyć strome, opadają na głębokość maksymalnie ok. 230 m.

Zamiast spotkania z Nessi wybraliśmy się na rejs statkiem po jeziorze, zakończonym w przystani przy ruinach zamku Urquhart, który został zbudowany w XII w. przez króla Szkocji Wilhelma I Lwa. Zamek został częściowo zniszczony w połowie XVIII w. podczas powstań jakobickich i od tego czasu popadał w ruinę. Po zwiedzeniu ruin zamku pojechaliśmy na nocleg do uroczej wioski Drumnadrochit. Po kolacji na spacerze mogliśmy się spotkać z bardzo łagodnym i sympatycznym bykiem lokalnej szkockiej rasy, który bardzo chętnie pozował do fotografii.

12 lipca 2022 r. – dziewiąty dzień wyprawy

Przystąpiliśmy do zwiedzania Dunfermline – zabytkowego miasta, które było stolicą Szkocji do 1603 r. Pierwsza historyczna wzmianka o Dunfermline pochodzi z XI w., kiedy król Malkolm II poślubił księżniczkę angielską Małgorzatę w miejscowym kościele ok. 1068–1070 r., a następnie ustanowił Dunfermline siedzibą władzy królewskiej.

Obejrzeliśmy tu historyczne centrum miasta z opactwem benedyktynów oraz przyległymi do niego ruinami zamku królewskiego. W kościele opackim podczas reformacji zniszczono grobowce 22 królów Szkocji, w tym Bruce’a Lee, oraz królowej św. Małgorzaty, kanonizowanej w 1200 r. Do najważniejszych atrakcji turystycznych miasta zaliczyć trzeba ogrody podarowane miastu przez Andrew Carnegiego, XIX-wiecznego biznesmena i filantropa, fundatora m.in. Carnegie Hall w Nowym Jorku.

Z Dunfermline pojechaliśmy nad zatokę Firth of Forth, aby obejrzeć mosty przekraczające tę wcinającą się głęboko w ląd zatokę. Najsłynniejszym z trzech mostów i jednym z symboli Szkocji jest stalowy, kratownicowy, kolejowy most Forth. Jego wyjątkowy kształt i czerwony kolor sprawiają, że nie można go pomylić z żadnym innym. Powstał w latach 1882–1889, a za projekt odpowiadali Sir John Fowler oraz Sir Benjamin Baker. Most ma prawie 2,5 km długości, szyny kolejowe są usytuowane prawie 50 m nad wodą. Most Forth jest atrakcją świetnie wkomponowaną w krajobraz, został również wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Pierwszy most drogowy Forth Road powstał w latach 1958–1964. Był to stalowy most wiszący o rozpiętości głównego przęsła 1000,6 m, długości całkowitej 2512 m i szerokości 33 m. Wysokość pylonów wynosiła 156 m. Most otworzyła osobiście królowa Elżbieta II, która otworzyła także wybudowany później most Queensferry Crossing. Most Forth Road miał ogromne znaczenie dla życia gospodarczego w regionie, ponieważ znacznie skracał dotarcie na drugą stronę zatoki i dojazd do północno-wschodniej części Szkocji z Edynburga. Trasa dookoła zatoki Firth of Forth ma ponad 60 km, nietrudno zatem wyobrazić sobie, jak wygodna stała się przeprawa po moście o długości 2,5 km. Wcześniej na tym odcinku kursował prom, ale wciąż nie było to idealne rozwiązanie.

Drugi most drogowy (tym razem już autostradowy) – Queensferry Crossing – zbudowano w latach 2011–2017. Znajduje się na nim autostrada M90. Powodem budowy nowej przeprawy było przeciążenie ruchem drogowym wybudowanego w 1964 r. mostu Forth Road. Queensferry Crossing jest mostem podwieszonym (wantowym) z trzema pylonami. Centralny pylon ma wysokość 210,7 m, a dwa pozostałe pylony po 202,3 m. Długość całkowita obiektu wynosi 2633 m, natomiast rozpiętości dwóch największych przęseł – po 650 m. Szerokość mostu wynosi 38,8 m.

Po obejrzeniu pięknych mostów nad zatoką Firth of Forth zrobiliśmy sobie krótki spacer po Glasgow, by o godz. 15 pojechać na lotnisko, skąd o godz. 18.00 odlecieliśmy do Frankfurtu. We Frankfurcie wylądowaliśmy o 20.50, a o 22.05 odlecieliśmy do Krakowa. W Krakowie spotkała nas przykra niespodzianka, ponieważ zagubiono nasze bagaże. Podróżowały po Europie jeszcze od trzech do siedmiu dni.

Plonem wyprawy było zwiedzenie pięciu miast, ośmiu miasteczek i wiosek, pięciu zamków, 17 mostów (w tym pięciu zabytkowych), czterech atrakcji technicznych (śluzy, doki, kanały) oraz 16 różnych atrakcji turystycznych (parki, ogrody, jeziora, wodospady, klify, fiordy, plaże i jaskinia). W wyprawie wzięło udział 12 osób.