System gospodarowania odpadami w Polsce czeka rewolucja

 

Zobowiązuje ją do tego, podobnie jak inne kraje członkowskie UE, przyjęty w 2018 r. tzw. pakiet odpadowy. Ministerstwo Klimatu i  Środowiska wciąż pracuje nad przepisami w  tym zakresie. – Ramy prawne dla  systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta dla  opakowań są niezwykle istotne, ponieważ to one zadecydują o  jego efektywności – podkreśla Anna Sapota, wiceprezes spółki TOMRA, która przedstawiła rekomendacje co do warunków, jakie powinien spełniać skuteczny system ROP.

– Regulacje dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producentów będą mieć ogromne znaczenie, ponieważ obecnie funkcjonujący system jest nieefektywny i  niezgodny z  unijnymi dyrektywami  – podkreśla w  rozmowie z  agencją Newseria Biznes Anna Sapota, wiceprezes ds. public affairs dla  Europy Północno-Wschodniej w  grupie TOMRA. – Tym, co może się zmienić, będzie dodatkowe finansowanie i  rozwiązania, które mogą sprawić, że system zbiórki odpadów opakowaniowych będzie bardziej efektywny, że będziemy w  stanie rozwijać recykling tych odpadów i  lepiej projektować opakowania. Pojawi się ekoprojektowanie, więc będziemy mieli lepsze produkty, bardziej sprzyjające recyklingowi.

UE przyjęła w  2018 roku tzw. pakiet odpadowy, czyli nowelizację sześciu dyrektyw kluczowych z  punktu widzenia rynku gospodarowania odpadami. Ma on przybliżyć państwa członkowskie do wdrożenia gospodarki o  obiegu zamkniętym (GOZ). Jednym z  ważniejszych elementów tego pakietu jest właśnie system rozszerzonej odpowiedzialności producentów (ROP). Zakłada on, że producenci będą zobowiązani wziąć odpowiedzialność za cały cykl życia swoich opakowań – od projektu, poprzez produkcję, aż  po zagospodarowanie odpadów. Innymi słowy: przedsiębiorstwa będą musiały współdzielić koszty selektywnej zbiórki, recyklingu i  utylizacji odpadów, które powstały z  ich produktów. Dziś odpowiedzialne są za to gminy, które przerzucają opłaty na mieszkańców.

Polska musi dostosować swój aktualny system do tych unijnych wymogów. Choć nowe przepisy miały wejść w  życie od 2023 roku, to ich kształt na krajowym gruncie wciąż się waży. Jednym z  najważniejszych założeń opublikowanego w  zeszłym roku projektu nowelizacji ustawy o  gospodarce opakowaniami i  odpadami opakowaniowymi było wprowadzenie tzw. opłaty opakowaniowej – nazwanej przez  część branży parapodatkiem – przeznaczonej na finansowanie zbiórki i  recyklingu tej grupy odpadów w  ramach gmin. Nowelizacja została jednak krytycznie oceniona przez  samorządy, przedsiębiorców i  branżę gospodarowania odpadami, a projekt utknął w  resorcie środowiska.

Co istotne, wdrożenia ROP wyczekują gminy, które liczą, że część pieniędzy z  tego systemu wesprze lokalne systemy gospodarki odpadami i  odciąży mieszkańców. Producenci odpadów oczekują, aby nowy system był prosty i  efektywny kosztowo, deklarując przy tym, że wezmą odpowiedzialność za swoje opakowania, ale pokrycie przez  nich kosztów zbiórki i  recyklingu powinno odpowiadać kosztom, które są realnie ponoszone przez  gminy. W ich ocenie projekt zaproponowany przez  MKiŚ nie  spełni unijnych wymogów i  stanie się de facto systemem opartym na parapodatku. Eksperci wskazują z  kolei, że tak duża zmiana, jaką będzie wdrożenie w  Polsce nowego systemu ROP, wymaga wielomiesięcznych przygotowań wszystkich uczestników systemu, dlatego wdrażające ją przepisy są potrzebne jak najszybciej.

TOMRA, na podstawie swojego 50-letniego doświadczenia i  obecności na światowych rynkach, przygotowała raport „ROP bez tajemnic. Ramy polityki dla  gospodarki o  obiegu zamkniętym”, który może stanowić swoiste wsparcie dla  decydentów pracujących nad implementacją systemu. Eksperci przeanalizowali w  nim różne modele systemu rozszerzonej odpowiedzialności producentów odpadów opakowaniowych i  wskazali konkretne narzędzia, które wpływają na ich efektywność.

Raport pokazuje m.in., że w  związku z  wdrożeniem ROP producenci muszą zapewniać dedykowane fundusze na własne opakowania. To może zachęcać ich do projektowania opakowań w  duchu eko i  zarządzania nimi zgodnie z  hierarchią ważności odpadów, co z  kolei przełoży się na bardziej efektywną ochronę środowiska. Dobrze zaprojektowane regulacje ROP wspierają cele zrównoważonego rozwoju, ale przy okazji mogą też motywować przedsiębiorstwa do inwestycji.

– W tym celu legislacja powinna opierać się na pięciu filarach: cyrkularności, wydajności, wygodzie konsumentów, odpowiedzialności producentów oraz  transparentnym raportowaniu i  kontroli całego tego systemu  – wskazuje wiceprezes ds. public affairs dla  Europy Północno-Wschodniej  w grupie TOMRA.

Raport wskazuje na pięć zasad projektowania niezbędnych do skutecznego wdrożenia ROP. To cyrkularność, która nadaje priorytet hierarchii postępowania z  odpadami, zachęca do ekoprojektowania i  wykorzystuje wiarygodne protokoły pomiarowe. Kolejną zasadą jest wydajność, która obejmuje dobrze zdefiniowany zakres, jasne role i  obowiązki oraz  kompleksowe cele. Ważne są również wygodne i  przyjazne dla  użytkownika systemy zwiększające ilość cennych zasobów, które są zbierane i  skutecznie przetwarzane. Czwartym elementem jest odpowiedzialność producenta, która ustanawia jasne zasady gospodarowania odpadami opakowaniowymi. Z kolei ostatni, ale nie  mniej ważny punkt stanowi integralność systemu, która zapewnia przejrzystość i  zgodność z  przepisami, aby wspierać osiąganie celów.
 

Ubiegłoroczny raport Eunomia Research & Consulting na zlecenie TOMRA („Rozszerzona odpowiedzialność producenta dla  Polski”) pokazuje też, że system rozszerzonej odpowiedzialności w  Polsce nie  ma szans zadziałać bez jednoczesnego wprowadzenia systemu kaucyjnego. Zgodnie z  unijną dyrektywą Single Use Plastics do 2025 roku państwa członkowskie muszą bowiem osiągnąć określone poziomy selektywnej zbiórki opakowań plastikowych po napojach – 77 proc. w  2025 roku i  90 proc. w  ciągu kolejnych dwóch lat.

– System kaucyjny to istotny element rozszerzonej odpowiedzialności producentów, ponieważ jest bardzo efektywnym sposobem zbiórki opakowań po napojach  – podkreśla Anna Sapota. – Cieszę się, że Ministerstwo Klimatu i  Środowiska zdecydowało się uregulować tę kwestię i  wprowadzić taki system w  Polsce. Jest on nam bardzo potrzebny ze względów środowiskowych i  po to, aby wypełnić cele unijne.

Długo wyczekiwany przez  branżę odpadową projekt przepisów, które mają wprowadzić w  Polsce system kaucyjny, Ministerstwo Klimatu i  Środowiska przedstawiło w  końcówce stycznia br., a na początku czerwca został on nieco zaktualizowany. Zgodnie z  nowymi propozycjami szerszy będzie katalog podmiotów objętych systemem. Kaucji będą więc podlegać butelki z  tworzywa sztucznego o  pojemności do 3 l, szklane butelki jednorazowego oraz  wielokrotnego użytku o  pojemności do 1,5 l, a także puszki aluminiowe do 1 l. Przy sprzedaży tego typu produktów ma być pobierana niewielka opłata, którą będzie można odzyskać w  momencie zwrotu opakowań. Jej wysokość nie  została sztywno określona przez  MKiŚ, ale zgodnie z  zapowiedzią zostanie to uregulowane w  ustawie i  rozporządzeniach.

System kaucyjny ma być powszechny i  objąć cały kraj. Do odbierania pustych opakowań i  odpadów objętych systemem oraz  zwrotu kaucji będzie zobowiązany każdy sklep o  powierzchni handlowej powyżej 100 mkw. Nowe przepisy mają w  Polsce obowiązywać już od 2023 roku, a sklepy i  sieci handlowe będą zobowiązane do wdrożenia ich najpóźniej w  2025 roku.

– Warto zwrócić uwagę na elementy, które mogą wpłynąć na efektywność systemu kaucyjnego i  sprawić, że będzie działał naprawdę bardzo dobrze  – wskazuje wiceprezes ds. public affairs dla  Europy Północno-Wschodniej  w grupie TOMRA. – Istotną kwestią jest jeden operator systemu i  jedna wartość kaucji, bo dzięki temu system będzie bardziej zrozumiały i  łatwiejszy dla  konsumentów. Ważna jest też obowiązkowość tego systemu, która sprawi, że wszystkie produkty po napojach będą nim objęte.

Źródło: tekst Newseria.pl