GDDKiA: drogi zapewniają migrację zwierząt

W latach 1996-2022 na sieci dróg krajowych zarządzanych przez GDDKiA oraz na odcinkach koncesjonariuszy powstało 5008 przejść dla zwierząt. Zdecydowaną większość z nich stanowią przepusty dla płazów i małych zwierząt (3472 szt.), a pozostałe to przejścia dolne (1329 szt.) i górne dla dużych zwierząt (207 szt.). Te ostatnie to duże obiekty inżynierskie nad autostradami lub drogami ekspresowymi, odpowiednio zaaranżowane, aby umożliwić zwierzętom przejście nad drogą szybkiego ruchu.

Na udostępnionych do ruchu w ubiegłym roku odcinkach dróg powstało 309 przepustów dla płazów i małych zwierząt, 176 przejść dolnych i 26 górnych. W realizacji jest 335 przepustów, 246 przejść dolnych i 40 górnych, a kolejne będą powstawać wraz z realizacją nowych inwestycji.

Lokalizacja przejść nie tylko na podstawie obserwacji środowiska

Każdy odcinek nowo budowanej autostrady lub drogi ekspresowej powstaje na podstawie uzyskanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, która precyzuje lokalizację i typ przejścia dla zwierząt. Wcześniej opracowany jest raport o oddziaływaniu inwestycji na środowisko, w którym wskazane są miejsca lokalizacji przejść dla zwierząt. Warto podkreślić, że podstawą do ich wyznaczania jest przeprowadzenie całorocznych obserwacji aktywności oraz szlaków migracji zwierząt określanych jako inwentaryzacja przyrodnicza.

W celu uzupełnienia zebranych danych, dodatkowo pozyskiwane są informacje od Lasów Państwowych, kół łowieckich oraz regionalnych dyrekcji ochrony środowiska. Na ich podstawie specjaliści z zakresu przyrody wskazują miejsca, w których planowana droga przecina szlaki migracji zwierząt. Właśnie w takich miejscach konieczna jest budowa przejść dla zwierząt. Na etapie wydawania decyzji środowiskowej przeprowadzane są konsultacje społeczne, w których mogą również brać udział organizacje przyrodnicze i ekologiczne.

Kwestie związane z ukształtowaniem terenu i przebiegiem drogi mają duży wpływ na wybór przejścia dolnego (pod drogą) lub górnego (nad drogą). Natomiast zaobserwowane w danym miejscu gatunki zwierząt oraz przebieg szlaków migracyjnych wskazują na to, jakim zwierzętom ma ono służyć (dużym, średnim czy małym). Zwierzęta często migrują wzdłuż rzek, dlatego mosty nad nimi są celowo wydłużane, aby umożliwić migrację zwierząt wzdłuż cieków wodnych.

Z kolei na odcinkach przebiegających przez obszary leśne lub pola na równinach, w korytarzach migracyjnych zwierząt budujemy górne przejścia będące dużymi obiektami inżynierskimi. To zwiększa koszt budowy w porównaniu do realizacji trasy bez takich obiektów.

Ochrona środowiska to dodatkowe koszty

Można przyjąć, że średni łączny koszt realizacji urządzeń ochrony środowiska (przejść dla zwierząt, ogrodzeń drogowych i herpetologicznych, systemu odwodnienia i ekranów przeciwhałasowych), to ok. 11 proc. łącznych kosztów budowy dróg szybkiego ruchu. Przy czym koszt przejść dla zwierząt stanowi ponad 6,5 proc. Z analizy dostępny danych wynika, że średni koszt górnego przejścia dla zwierząt to ok. 11 mln zł.

Niektóre z takich obiektów są jeszcze droższe, a koszt zależy od rozmiarów. W ubiegłym roku oddano do ruchu odcinek drogi ekspresowej S5 na północ od Bydgoszczy. W okolicy Borówna powstało górne przejście dla zwierząt o długości ok. 120 m i szerokości 50 m, nad dwoma jezdniami trasy głównej, dwoma jezdniami rozprowadzającymi i dwoma dwukierunkowymi drogami lokalnymi. Z kolei na S19, pomiędzy Janowem Lubelskim i Sanem, górne przejście w okolicy Zdziar zbudowano nad dwoma jezdniami drogi ekspresowej, wąskimi drogami technicznymi i drogą wojewódzką. Ma blisko 117 m długości i 55 m szerokości.

Jak najbliżej natury

Zwierzęta potrzebują niekiedy czasu na przyzwyczajenie się do zbudowanych dla nich przejść. GDDKiA ułatwia im to poprzez odpowiednią aranżację terenu i osłonięcie przed światłami pojazdów. Wzdłuż przejścia i najść na nie, budowane są ekrany przeciwolśnieniowe o wysokości około 3 m, połączone z ogrodzeniem drogi, które ma dodatkowo naprowadzać zwierzęta. Powierzchnia przejścia dla zwierząt obsiana jest trawą i roślinami motylkowymi, obsadzona drzewami i krzewami w formie kęp. Układane są również karpy drzew i głazy, także jako bariera przed przejazdami i niepożądaną penetracją przejść przez ludzi. Takie zagospodarowanie terenu ma za zadanie wabienie zwierząt w otoczenie przejścia, zapewnienie warunków osłonowych dla zwierząt, ułatwiając przekraczanie powierzchni przejścia.

Monitoring skuteczności

Kierowcy muszą często przyzwyczaić się do jazdy nową drogą, której wcześniej nie było. Tak samo zwierzęta muszą przywyknąć do nowej infrastruktury. O ile kierowcy bardzo szybko doceniają nowo oddane odcinki dróg to na weryfikację wykorzystania przejść dla zwierząt musimy chwilę poczekać. Zastosowane rozwiązania służące środowisku podlegają monitoringowi. Sprawdzane jest jakie zwierzęta i w jakiej liczbie korzystają z danego przejścia.

GDDKiA wykorzystuje do tego najczęściej fotopułapki oraz sprawdza tropy. Dane te mogą posłużyć do wykonania dodatkowych działań, na przykład w zakresie zagospodarowania przejścia. Pozwalają też oceniać skuteczność poszczególnych rozwiązań na przyszłość. Dane z monitoringów wskazują, że wiele przejść (zarówno górnych jak i dolnych) jest intensywnie wykorzystywanych. Tym chętniej, im dalej od daty oddania danej trasy do ruchu.

Zwierzęta chodzą tam, gdzie chcą

Sieć dróg publicznych w Polsce liczy ponad 400 tys. km. Na olbrzymiej większości dróg publicznych, nie tylko tych przebiegających przez lasy, kierowcy mogą spotkać dzikie zwierzęta. Wygrodzone są jedynie odcinki autostrad i dróg ekspresowych o łącznej długości blisko 4900 km, przy czym w obrębie węzłów są przerwy w ciągłości ogrodzenia. Korzystając z dróg szybkiego ruchu pamiętajmy, że właśnie w okolicy węzłów czasem może pojawić się jakieś dzikie zwierzę lub pies.

Przejścia dla zwierząt a ASF

W wyjątkowych sytuacjach, np. podczas rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń (ASF), przejścia dla zwierząt umożliwiły wprowadzenie ograniczeń w migracji dzików, które mogły przenosić groźny dla trzody chlewnej wirus. Przed kilku laty GDDKiA, zgodnie z rozporządzeniami wojewodów, ustawiła takie specjalne wygrodzenia w przejściach na niektórych ciągach dróg. Wygrodzenia zostały tak stworzone, aby powstrzymywały głównie dziki, a problemy z ich pokonaniem przez inne zwierzęta były jak najmniejsze.

Źródło: tekst GDDKiA, www.gov.pl/web/gddkia/